Kütahya’da Derlenen Memorat Örnekleri Üzerine İnceleme/Sonuç
Sonuç
Yapılan çalışmada sözlü anlatı türlerinden olan ve sahip olduğu özelliklerle Türk halk inanışlarına dair kültür kodlarını içerisinde barındıran memoratların çalışma sahası olan bölgedeki güncel halini tespit etmek amaçlanmıştır. Olağanüstü varlıklara karşı kişisel tecrübelerin aktarılması olan memoratlar sahip olduğu işlevler sayesinde yaşatıldığı toplumun inanç ve idrak anlayışını yansıtması bakımından önemlidir. Bu anlatıların derlenmesindeki bir diğer maksat ise kökeni İslamiyet öncesi inanç yapısına dayanan ve İslamiyet sonrası batıl olarak görülen anlatıların toplum hafızasından kaybolmadan ve işlevini kaybetmeden derlenmesidir. Ülke genelinde memoratlarla ilgili yapılan çalışmaların diğer türlere nazaran daha az olduğu görülmektedir. Bu tarz çalışmalarla memoratların bölgesel özelliklerinin çıkarılarak ulusal çalışmalara katkı sağlaması da amaçlanmıştır. Bu doğrultuda çalışma sahasından farklı yaş, eğitim ve meslek gruplarından oluşan kaynak kişilerin aktardığı 41 adet memorat örneği incelenmiştir.
Derlenen memoratların konu dağılımına bakıldığında cinlerle iletişimi içeren dört anlatı, Alkarısı-Albasması ile iletişimi içeren sekiz anlatı, Karabasan ile iletişimi içeren on bir anlatı, Hızır ile iletişimi konu alan bir anlatı, yatır, evliya ve şehitlerle iletişimi içeren on anlatı, mezarlıkta yatan mevtaları konu alan dört anlatı, nazarla ilgili bir anlatı, ufolar ve uzaylıları konu alan iki anlatı tespit edilmiştir. İncelenen örnek sayısını çoğaltmak mümkündür fakat bunlar benzer örneklerin tekrarı niteliğindedir.
Konu dağılımına bakıldığında Karabasan ile türbe ve yatır çevresinde anlatılan memorat örneklerinin fazla olduğu görülmektedir. Modern tıp uyku esnasında nefes alamama ve boğulma duygusuna neden olan rahatsızlığın adını uyku felci koysa da halkın inanç yapısında bu olayın adı Karabasandır. Memoratlar, yaşatıldıkları yörenin değerlerini ve inanç yapısını içerisinde barındırırlar. Kütahya türbe ve yatırlarının çokluğuyla meşhur bir şehirdir. Bu ruhlar etrafında oluşturulan efsane, menkıbe ve memoratları da fazladır. Alkarısı-Albasmasına dair yeni anlatılar üretilmemektedir. Modern tıbbın sunduğu imkânlarla doğum sonrası ortaya çıkan rahatsızlıklar yok denecek kadar aza inmiştir. Bu durum lohusalara ve yeni doğmuş bebeklere musallat olduğu düşünülen varlığa olan inancın azalmasına ve anlatı türlerine yenilerinin eklenmemesine neden olmuştur. İşlevini yitiren bir varlık yavaş yavaş kültürümüzden ve bu kültürle örülen memoratlardan çekilmeye başlamıştır. Bir taraftan da çağa uygun olarak ufo ve uzaylıları konu alan memorat örnekleri üretilmektedir.
Olağanüstü varlıklarla iletişim neticesinde ortaya çıkan ve olayı yaşayan ya da duyan herkes tarafından anlatılan memoratların anlatıcıya, dinleyiciye, anlatı mekânına, bağlamın yapısına göre hacimleri değişmektedir. Bölgedeki memoratların aktarım zamanı diğer bölgelere dair yapılan çalışmalardan farklılık göstermektedir. Genelde gece sohbetlerinde anlatım geleneği yaygın olan memoratların, çalışma sahasındaki aktarımı gündüz saatlerinde yapılmıştır. Konu yelpazesi geniş, kahramanı çok olan memorat örneklerinin yöredeki kaynak kişileri farklı yaş, meslek ve eğitim düzeylerinden seçilerek memoratların toplumun farklı tabakalarındaki anlatı durumu gözlenmiştir. Çalışma esnasında otuz üç kaynak kişiyle görüşülmüştür, bunlardan ikisi erkek otuz biri kadındır. Seksen sekiz ve on sekiz yaş arasındaki kaynak kişilerin meslek grupları ve eğitim düzeyleri de farklıdır. Olağanüstü varlıklara dayalı korku ve bilinmezlik içeren anlatılara dair toplumun neredeyse her kesiminin duyduğu ya da tecrübe ettiği bir memorat bilgisinin bulunduğu gözlemlenmiştir. Benzer anlatıların tekrarı olacağı için her anlatının aktarılmadığı çalışmada özellikle yatır, evliya, Karabasan ve nazar inancına dayalı memorat tecrübesinin halk arasında çokluğu dikkat çekmektedir.
Albasması-Alkarısı, Karabasan gibi varlıkların vazifesini, İslamiyet sonrasında cin kavramının üstlendiği, anlatıların bu varlık üzerinden devam ettiği görülmektedir. Yatır, evliya ve şehit konulu memoratların atalar kültü inancının izlerini yansıttığı ve İslami boyutuyla varlığını ve işlevini günümüz dünyasında sürdürdüğü söylenebilir.
Eski Türk inanç yapısına ait değerleri ve İslam dinine ait unsurları bünyesinde barındıran memoratlar toplumun farklı tabakalarında varlığını aktif bir şekilde devam ettirmektedir. Türk halk inanışlarının bu günkü haliyle tespit edilmesi bakımından önem arz eden memoratlar, çalışma sahasında, bir taraftan İslamiyet öncesi inanç yapısına ait unsurlarla beslenip o değerlerin günümüze kadar gelmesini sağlarken aynı zamanda bu değerleri, İslami kisveyle yeni renge boyamış ve onların varlığını idame ettirmesini sağlamıştır.