Biga Halk Müziği Kültürü: Kültürel Kaynaşmanın Müzikal Yansıması/Biga’da Yapılan Derleme Çalışmaları

by Alaattin Canbay

Biga’da Yapılan Derleme Çalışmaları

  Yerel ölçekteki kültürel etkileşimle birlikte küresel anlamda olumsuz etkileri yadsınamayacak olan kültürel dönüşüm, yöredeki insanlar tarafından kaygıyla karşılanmaktadır. Mahalli ölçekte kültürel alanda yapılan değerli çalışma ve etkinliklerle bunun önüne geçilmeye çalışılmaktadır. Dernek, kurum ve genel olarak sivil toplum örgütlerinin duyarlılığı net biçimde görülürken, kültürün devamı ve yaşatılması dile getirilen öncelikli ve ortak kaygıdır. Halk kültürünün önemli yapıtaşlarından birini oluşturan ezgili ürünlerden olan halk müziği örneklerinin, teknik uzmanlık ve donanımla ele alınarak, notalama veya sesli kayıt gibi yöntemlerle arşivlenmesi ve paylaşılması söz konusu bu kaygının giderilmesi adına önemle üzerinde durulması gereken bir konudur. Böylece bu ürünler kayıt altına alınarak korunabilir ve aktarımları sağlanabilir. Müziği sesli olarak kaydetmek var olan ezgisel verinin elde edilmesi, araştırılması ve aktarılması adına en önemli yollardan biridir. İkincil olarak da ezginin notalanması- notaya alınması ve bu yolla değerlendirilmesi gerekmektedir. Her iki yolla da yapılan çalışmaların uzman kadrolar ve bilimsel yöntemlerle yapılmasının gereği yadsınamaz. Bu yaklaşımla başta müzik olmak üzere özellikle sözlü kültür ürünlerinin aktarımı mümkün olabilir. Biga özelinde böyle bir çalışma yurdumuzun diğer bölgelerini de kapsayan bir derleme çalışması kapsamında ilk resmi folklor derlemesi olarak Ankara Devlet Konservatuarı arşivi için Muzaffer Sarısözen, Halil Bedii Yönetken ve teknisyen Rıza Yetişken tarafından 28.07.1947 ve 02.08.1947 tarihleri arasında yapılmıştır. Bu süre içinde birçok zeybek, karşılama ve türkü kayıt altına alınmış ilerleyen süre içinde derleme çalışmaları başta TRT olmak üzere farklı ilgili kişi ve kurumlar tarafından aralıklarla devam ettirilmiştir.
  Ankara Devlet Konservatuvarı 1937-1957 yılları arasında ilçe ve köylerle birlikte tüm yurdu kapsayan on yedi derleme gezisi gerçekleştirmiş bu çalışmalarda on bine yakın ezgi ses kaydı olarak derlenmiştir. Bursa’dan başlayarak, Biga, Çanakkale ve Tekirdağ genelinde sürdürülen derleme gezisi 1947 yılının Ağustos ayında Muzaffer Sarısözen, H. Bedii Yönetken ve Rıza Yetişen tarafından gerçekleştirilerek 258 halk türküsü ve oyun ezgisi kayıt altına alınmıştır. Kayıtlar Ankara Devlet Konservatuvarı arşivinde işlenmeden bekletilmiş ve bozulma riski ihtimaline karşı araştırma çalışmalarına açılması mümkün olamamıştır. Bu kapsamda yapılan derlemeler ve künye bilgileri Tablo 1’de görülmektedir.

Tablo 1. 1947 yılında Biga ve Çanakkale’de Yapılan Derleme Çalışmaları Kapsamında Kayıt Altına Alınan Biga Halk Müzikleri (Elçi, 1997)

Ezgi Adı	Kaynak Kişi	Derleme Tarihi	Yer
Gelin Geldi	Jale Mavili	02.08.1947	Çanakkale, Biga
Çift Oyun Havası: Kareler Giymez	Jale Mavili	02.08.1947	Çanakkale, Biga
Kardan Beyaz	Hasan Mavili	02.08.1947	Çanakkale Biga
Tabancalı (Zeybek)	Hasan Mavili	02.08.1947	Çanakkale Biga
Evciler	Hasan Mavili	02.08.1947	Çanakkale Biga
Süzme (Biga Süzmesi)	Hasan Mavili	02.08.1947	Çanakkale Biga
Arzu Kamber	Hasan Mavili	02.08.1947	Çanakkale Biga
Küreş Havası	Hasan Mavili	02.08.1947	Çanakkale Biga
Cengene (Ceng-i Harbi)	Hasan Mavili	02.08.1947	Çanakkale Biga
İşte geldim. Güvey övmesi	Sıtkı Buralday	02.08.1947	Çanakkale Biga
Gemi Geldim	Sıtkı Buralday	02.08.1947	Çanakkale Biga
Destan: Dinleyin Kardeşler	Arif Dülger	02.08.1947	Çanakkale Biga

  1947 derleme kayıtlarında adı ve künye bilgileri yer alan Jale Mavili’den derlenen “Gelin Geldi Evimize” adlı türkü, Biga halk kültürü ve müziği konusunda araştırmalar yapan Engin Gürsu’nun 2018 yılında yayınlamış olduğu (Gürsu, 2018) “Mani, Türkü ve Şarkılar, Notalarda Biga” adlı kitabında ezgi notası ve repertuar bilgileri ile yer almakta olup eser TRT repertuvarında bulunmamaktadır. Sarı’nın (2021), internetten yayın yapan Musiki Dergisi için vermiş olduğu bilgi notunda da eseri Altan Demirel’in notaya aldığı belirtilmekte bu bilgi de Gürsu’nun (2018:20), verdiği bilgilerle çelişmektedir. Ankara Devlet Konservatuvarı arşiv ve/veya depolarında bu kapsamda yer alan halk müziği derlemeleri, ses kayıtları, yazılı ve görsel arşiv gibi belgelerin araştırmacıların kullanımına sunulması bu ve benzeri birçok kültürel değerin yeniden işlenmesi ve sunulmasına olanak sağlaması bakımından önem arz etmektedir.
  Aşağıda görülen Tablo 2’de ise TRT Türk Halk Müziği repertuvarında yer alan Biga türküleri yanında zeybek, güvende ve karşılama olmak üzere repertuvar sıra numaraları, derlendikleri yöre, kaynak kişi ve notaya alan bilgilerine göre ayrıntılı olarak belirtilmiştir.

Tablo 2. TRT Türk Halk Müziği Repertuvarında Yer Alan Biga Türküleri (TRT 2000).

Rep.No	Ezgi Adı	Türü	Yer	Kaynak Kişi	Derleyen	Notaya Alan	Makam	Ritim
118	Pınar Baştan Bulanır (Rinna yarim)	Türkü,	Biga Sinekçi Köyü	Fehime Kutluer/ Fevziye Doğramacı	Mehmet Özbek	Nida Tüfekçi	Segah	2/4
186	Eminem Giymiş Alları	Türkü	Biga	Kamil Nizam Bigalı	Ahmet Yamacı	Ahmet Yamacı	Segah	9/8
1268	Çemberimde Gül Oya	Karşılama	Biga	Kamil Nizam Bigalı	Ahmet Yamacı	Ahmet Yamacı	Segah	9/8
1808	Gidiyor musun Yarim	Türkü	Biga Sinekçi Köyü	Fehime Kutluer/ Fevziye Doğramacı	TRT Müzik Dairesi Bşk.	Mehmet Özbek	Uşşak-Hüseyni,	4/4
2073	Şu Biga’nın Düzüne	Türkü	Biga	Yöre Ekibi/Sinekçi Köyü Biçki Dikiş Kursu Öğrencileri	Hasan Kalmaz	Yücel Paşmakçı	Segah	9/8
2596	Sinekçidir Köyümüz (Aman Anne Tren Geliyor)	Türkü	Biga Sinekçi Köyü	Fehime Kutluer/ Fevziye Doğramacı	Mehmet Özbek	Mehmet Özbek	Hicaz	9/8
484	Karanlıkdere Zeybeği	Zeybek	Biga	Yalçın Kırıkkulak	Ersin Mirze/ Coşkun Bağcıoğlu	Coşkun Bağcıoğlu	Nikriz	9/2
2056	Yatma Yeşil Çimene	Karşılama	Biga	Kamil Nizam Bigalı	Ahmet Yamacı	Ahmet Yamacı	Rast	9/8

  Türkiye Radyo Televizyon Kurumunun kuruluşundan itibaren yayıncılık görevi yanında halk müziği derleme çalışmalarını da büyük ölçüde yürütmesi, özellikle teknik olanakların oldukça kısıtlı olduğu dönemlerde halk müziğimiz adına oldukça önemlidir. Zaman zaman haftalar hatta aylar süren bu çalışmalarda derleme yapan görevlilerin büyük bir gayretle, araçla gidilemeyen yerlerde at üstünde yurdumuzun köyleri, yaylaları ve ulaşılabilen her yerinde söylenen ezgilere ulaşılmaya çalışılmış, binlerle ifade edilebilen bir arşiv oluşturulmuştur. Özveriyle sürdürülen bu yoğun çabalarla bir ulusun adeta sesli tarihi kayıt altına alınarak kaybolmaktan kurtarılmış, günümüzde de alan içindeki icracı ve araştırmacıların başvurduğu en önemli kaynaklardan birisi olmuştur.
   Bu kapsamda akademik çalışmalarla katkı sağlayan üniversite, resmi kurum, belediyeler ve halk müziğine ilgi duyan yerel ölçekteki kişi ve sivil toplum kuruluşları tarafından çeşitli yer ve zamanlarda kayıt ve derleme çalışmaları da yapılmaktadır. Aşağıda yer alan Tablo 3’te bu kapsamda yapılan araştırma ve derleme çalışmalarında ulaşılan bilgilere yer verilmektedir.

Tablo 3. Halk Kültürü ve Müziği Alanında Çalışma Yapan Araştırmacılar Tarafından Yapılan Derlemeler

Eser Adı	Türü	Yöresi	Kaynak Kişi	Derleyen	Makamı	Ritmi
Al Kirezim,	Türkü/Karşılama,	Biga Çeltik Köyü,	Enise Sarı ve Nafiye Ergun,	Alaattin Canbay	Saba	(9/8)
Bahçelerde Güller Açmış,	Türkü,	Biga Harmanlı Köyü	Engin Gürsu,	Engin Gürsu	Kürdi	9/8
Biga Çiftetellisi	Çiftetelli	Biga,	Bilinmiyor,	Ses Kaydından Alınmış	Uşşak-Hüseyni	4/4
Evlerinin Önü Zelham,	Türkü	Biga Çeltik Köyü,	Enise Sarı ve Nafiye Ergun,	Alaattin Canbay	Uşşak-Hüseyni,	9/8
Mavi Yaka Mor Yaka	Türkü	Biga Kalafat Köyü	Ziymet Yavuz-Gülten Yel	Ömer Gözükızıl	Uşşak-Hüseyni	4/4
Seyacı	Ezgili Tekerleme	Biga	Bilinmiyor	Ayhan Sarı	Rast	2/4
Yatma Yeşil Çimene	Türkü	Biga	Kamil Nazım Bigalı	Ahmet Yamacı	Rast	9/8
Oy Dağlar*	Türkü/Karşılama	Karabiga	Dilek Şaşmaz	Engin Gürsu	Hicaz	9/8
Eser mi Yeller*	Türkü	Biga	Salim Yavaşça	Mustafa Hulusi Kaya	Uşşak-Hüseyni	9/8
Oynak Sümbülüm*	Karşılama	Biga	Salim Yavaşça	Mustafa Hulusi Kaya	Buselik	9/8
Su Gelir Azın Azın*	Türkü/Karşılama	Biga	Salim Yavaşça	Mustafa Hulusi Kaya	Uşşak-Hüseyni	9/8
Boynumdaki Altınlar Emanettir Emanet*	Türkü/Karşılama	Biga	Salim Yavaşça	Mustafa Hulusi Kaya	Uşşak-Hüseyni	9/8
Sevdiğimin Sırtında Deste Deste Yulaflar*	Türkü	Biga-Sinekçi Köyü	Hasan Şen	Bülent Özel	Kürdi	9/8
Ara Kapı Aralık*	Türkü	Biga	Nebi Yavaşça	Nusret Özden	Kürdi	9/8
Çavuşköy Erkek Karşılaması*	Karşılama	Biga-Çavuşköy	H. Hüseyin Kuşgöz	Engin Gürsu	Hicaz	9/8

  (*) 2013-2018 yılları arasında Gürsu (2018) tarafından yapılarak kayıt altına alınmış olan derlemeler.
  Tabloda yer alan “Su Gelir Azın” (Derleme tarihi 16.08.2013) ve “Boynumdaki Altınlar Emanettir Emanet” (Derleme tarihi 15.001.2014) başlıklı iki eser de tamamen benzer biçimde notalanmıştır. Farklı zamanlarda derlenip notaya alındıkları bilgisine rağmen sadece sözleri (mani) farklılık göstermektedir (Gürsu, 2018). Ayrıca Gürsu’nun (2018:32-33), çalışmasında yer alan “Sırtında Deste Deste Yulaflar” ve “Ara Kapı Aralık” adlı eserlerin notaları ve sözleri aynı olup başlıkları, kaynak kişi ve notaya alan kişi bilgileri farklılık göstermektedir.