İçeriğe atla

Toplumda Görülen Şiddet Davranışına Evrimsel Yaklaşım/Öz Kıyım

Vikikaynak, özgür kütüphane


  Öz Kıyım
  Öz kıyım davranışını, evrimin ilk kuralı olan hayatta kalma ve üreme başarısıyla bağdaştırmak oldukça zordur. Evrimsel bakış açısına göre bir kişinin kendi canını alması pek de doğal olan bir süreç olarak kabul edilmemektedir. Evrimsel psikoloji, bireylerin hayatta kalma şansını arttırmaya yönelik olan mekanizmaların zaman içinde geliştirmesi üzerine kuruludur. Öz kıyım ise üreme başarısı şansı açısından ele alındığında, ölen birey genlerini bir sonraki kuşağa aktaramayacağı, en azından sağlıklı bir şekilde aktardığından emin olamayacağı bir gerçektir. Catanzaro (1991,1995) öz kıyımın evrimsel hipotezini test etmek için genel örneklemden ve yüksek riskli örneklemden (yaşlı ve psikiyatrik bozukluğu olan kişilerden) veriler toplamıştır. Catanzaro (1995), öz kıyımın, bireyin kendi toplam seçilim değerini (bir bireyin hayatta kalma ve yavru üretme imkanı) sağlayamadığında ortaya çıktığı yönünde bir sonuç öne sürmüştür. Bu evrimsel öz kıyım hipotezini açıklamak için Catanzaro (1995), kişilerde intihara eğilimli düşünceleri ölçtüğünde; aile, toplum, cinsel aktivite sıklığı, arkadaş sayısı, karşı cins ile olan arkadaşlık, eşcinsellik, diğer insanların kendisine karşı davranışları, finansal rahatlık ve fiziksel sağlığın öz kıyım ile ilişkili değişkenler olduğu gösterilmiştir.
  Evrimsel başarı, kapsayıcı uyum başarısı (inclusive fitness) ‘na bağlıdır (Aubin, Berlin ve Kornreich, 2013). Kapsayıcı uyum başarısı; doğrudan uyum başarısı (bireyin üreme ve hayatta kalma başarısı) ile dolaylı uyum başarısının (bireyin akrabalarının üreme başarısından kaynaklı evrimsel başarısıdır) toplamı olarak ifade edilebilmektedir (Freeman ve Herron, 2001). Fedakar/özgeci intihar hipotezi, düşük üreme potansiyeli ve akrabalara karşı yükün varlığıyla canlının kendi kendini uzaklaştırmakla kapsayıcı uyum başarısının (inclusive fitness) getirisini arttırabileceğini öne sürmektedir (de Catanzaro, 1991). Öte yandan öz kıyıma farklı bir bakış açısından bakan pazarlık hipotezine göre, öz kıyım girişimlerinin bir ihtiyaç sinyali olarak görülmesi gerekmektedir (Watson ve Andrews, 2002). Bu bireyler grup içinde yeterince yarar sağlayamadığında, üreme başarısı düşük olduğunda hatta gruba zarar verdiğini düşündüğünde öz kıyım girişiminde bulunabilmektedir. Sonuç olarak öz kıyım evrimsel psikoloji bakış açısıyla ele alındığında, seçilim değeri düşük olan kişilerin hayatta kalma isteklerinin de düşük olması şeklinde açıklanabilmektedir.