Toplumda Görülen Şiddet Davranışına Evrimsel Yaklaşım/Öz Kıyım
Öz Kıyım
Öz kıyım davranışını, evrimin ilk kuralı olan hayatta kalma ve üreme
başarısıyla bağdaştırmak oldukça zordur. Evrimsel bakış açısına göre bir
kişinin kendi canını alması pek de doğal olan bir süreç olarak kabul
edilmemektedir. Evrimsel psikoloji, bireylerin hayatta kalma şansını
arttırmaya yönelik olan mekanizmaların zaman içinde geliştirmesi üzerine
kuruludur. Öz kıyım ise üreme başarısı şansı açısından ele alındığında, ölen
birey genlerini bir sonraki kuşağa aktaramayacağı, en azından sağlıklı bir
şekilde aktardığından emin olamayacağı bir gerçektir. Catanzaro
(1991,1995) öz kıyımın evrimsel hipotezini test etmek için genel
örneklemden ve yüksek riskli örneklemden (yaşlı ve psikiyatrik bozukluğu
olan kişilerden) veriler toplamıştır. Catanzaro (1995), öz kıyımın, bireyin
kendi toplam seçilim değerini (bir bireyin hayatta kalma ve yavru üretme
imkanı) sağlayamadığında ortaya çıktığı yönünde bir sonuç öne sürmüştür.
Bu evrimsel öz kıyım hipotezini açıklamak için Catanzaro (1995), kişilerde
intihara eğilimli düşünceleri ölçtüğünde; aile, toplum, cinsel aktivite sıklığı,
arkadaş sayısı, karşı cins ile olan arkadaşlık, eşcinsellik, diğer insanların
kendisine karşı davranışları, finansal rahatlık ve fiziksel sağlığın öz kıyım ile
ilişkili değişkenler olduğu gösterilmiştir.
Evrimsel başarı, kapsayıcı uyum başarısı (inclusive fitness) ‘na
bağlıdır (Aubin, Berlin ve Kornreich, 2013). Kapsayıcı uyum başarısı;
doğrudan uyum başarısı (bireyin üreme ve hayatta kalma başarısı) ile
dolaylı uyum başarısının (bireyin akrabalarının üreme başarısından
kaynaklı evrimsel başarısıdır) toplamı olarak ifade edilebilmektedir
(Freeman ve Herron, 2001). Fedakar/özgeci intihar hipotezi, düşük üreme
potansiyeli ve akrabalara karşı yükün varlığıyla canlının kendi kendini
uzaklaştırmakla kapsayıcı uyum başarısının (inclusive fitness) getirisini
arttırabileceğini öne sürmektedir (de Catanzaro, 1991). Öte yandan öz
kıyıma farklı bir bakış açısından bakan pazarlık hipotezine göre, öz kıyım
girişimlerinin bir ihtiyaç sinyali olarak görülmesi gerekmektedir (Watson ve Andrews, 2002). Bu bireyler grup içinde yeterince yarar sağlayamadığında,
üreme başarısı düşük olduğunda hatta gruba zarar verdiğini düşündüğünde
öz kıyım girişiminde bulunabilmektedir. Sonuç olarak öz kıyım evrimsel
psikoloji bakış açısıyla ele alındığında, seçilim değeri düşük olan kişilerin
hayatta kalma isteklerinin de düşük olması şeklinde açıklanabilmektedir.