İçeriğe atla

Marifetname/15

Vikikaynak, özgür kütüphane

=== YEDİNCİ BÖLÜM ===

Üçüncü göğün yapısı ve burada hükmeden zühre yıldızının (venüs) durumlarını

beş madde ile açıklar.


Birinci Madde

[değiştir]

Zühre yıldızının mümessil feleğini bildirir.

Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar demişlerdir ki: Yedi gezegenden biri

de zühredir ki, ay feleğine oranla üçüncü felektir. Güneş feleğinin altıda

olup, iki aşağı nâmıyle bilinen iki feleğin yukarıda olanıdır. Güneş

feleğine yakın bulunmuştur. Zühre yıldızı, küçük kutlu ismiyle

isimlenmiştir. Bilginler, üç yüksek feleğin yapısı gibi, zühre yıldızı için

de üç adet felek ispat edip, nizamını vermişlerdir. Birinci felek,

merkezde, kuşakta, kutuplarda ve harekette burçlar feleğine benzer ve

mümessildir. İkinci felek, merkez dışıdır ki, yine birinci feleğin

gövdesinde iki paralel yüzeyde bulunup, döndürücünün merkezini taşıyıcıdır.

Üçüncü felek, döndürücü felektir ki, zühre yıldızı onun bir tarafında

çakılmıştır. Döndürücü felek, kendi merkezi üzerinde hareket ettikçe,

zühreyi dahi kendisiye beraber hareket ettirir, zühre yıldızının mümessil

feleği ki, küllî felektir. Merkez ve mihverde, kuşak e kutuplarda,

harekette burçlar feleğine uyumlu ve diğer gezegenler gibi mutabıktır. iki

paralel yüzeyle kuşatılmış bir kürevî cisimdir. Üst yüzeyi, üzerinde olan

güneş feleğinin çukur yüzeyine ve çukur yüzeyi, altında bulunan utaritin

yumru yüzeyine teğettir. Mümessil felek, kendi üzerinde ve altında olan

öteki felekler gibi, önce büyük feleğin günlük hareketine uyup, bu

hareketle âlemin merkezi çevresinde doğudan batıya hareket eder. İkinci

olarak, burçlar feleğinin yavaş hareketi kadar, kendi özel hareketiyle

âlemin merkezi çevresinde batıdan doğuya âheste gider. Sanki burçlar feleği

onu döndürür. Doruk, etek, tepe ve kuyruk noktaları bu hareketle her yetmiş

senede bir derece yer kateder.

İkinci Madde

[değiştir]

Zühre yıldızının merkez dışı feleğinin, yapı ve hareketini bildirir.

Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar demişlerdir ki: Bu zühre yıldızının

düzenin halletmek için mümessil felek gövdesinde taşıyıcı nâmıyle belirlenen

ikinci felektir ki; yere şâmil ve âlemin merkezinden kendi çapı ve

cüzleriyle iki derece mesafe ile doruk tarafı dışında iki paralel yüzeyle

kuşatılmış küre bir cisimdir. Bu kürenin yumru yüzeyi, birinci feleğin

yumru yüzeyiyle bir noktada temas etmiştir ki, o noktaya: Doruk derler. Bu

nokta, âlemin merkezine kıyasla en uzak nokta olduğundan, zühre yıldızı,

taşıyıcısının hareketiyle bu noktaya geldikte; yerin merkezinden oldukça

uzak olur ve yüksek olur. İkinci feleğin çukur yüzeyi, birinci feleğin

çukur yüzeyine ortak bir noktada teğettir ki, o noktaya: Etek derler. O

nokta, âlemin merkezine nispetle en yakın noktadır. Zühre yıldızı, taşıyıcı

feleğinin hareketiyle o noktaya indikte; yerin merkezine çok yakı olup,

alçalmış olur. Birinci felekten ikinci felek ayrılıp boşaldıkta; zorunlu

olarak değişik kalınlıkta iki küre meydana gelir ki, biri ikinci feleği

içine alır, öteki ikinci felekle beraber boştur. Doğu kürenin ince tarafı

doruk tarafa, kalın tarafı eteğe dönük olur. Boş kürenin ince ve kalın

tarafları ötekinin tersine gelir. Bu iki kürenin, feleğin tamamlanmasında

katkıları tamam olduğundan; birine dolunun tamamlayıcısı, öbürüne boşun

tamamlayıcısı derler. Her feleğin özel bir hareketi belirlenmiş olup, kendi

kutupları üzerinde dönüp, dönüşünü tamam etmek kaçınılmaz bir iş olmakla;

zührenin eğilimli feleği dahi, güneşin küllî feleği altında, kendi mümessil

feleği gövdesinde; kendi merkezinin çevresinde özel hareketiyle batıdan

doğuya güneşin merkez dışı feleğinin hareketine uygun olarak hareket edip;

zühre yıldızını da, kendisiyle beraber hareket ettirir. Şu halde zühre, her

burçta yirmidört gü gider. Bazı burçlarda tereddüt eylese, dört ay kalıp,

senede bir dönüşünü güneşle birlikte tamam eder. Bu yıldızın döndürücü

merkezi, güneşin merkezinden hiç ayrılmayıp, güneşin tepe noktasıyla

birlikte seyre hareket eylediğinden, bu yıldızın güneşten uzaklığının

mesafesi, yaklaşık döndürücüsünün çapının yarısı kadardır. Ortalama, zühre

yıldızının güneşten uzaklığı kırk derecedir.

Üçüncü Madde

[değiştir]

Zühre yıldızının döndürücü feleğini şekil ve hareketiyle bildirir.

Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar; zühre yıldızının dahi durumlarının

tanzimine üç yüksek felek gibi anlatılanlar kadarıyle yetinmeyip, yere

şâmil olmayan bir küçük felek daha ispat edip, ona: Döndürücü felek

demişlerdir. Döndürücü felek, mümessil felekte arza şâmil olmayan küçük bir

felektir ki, bu yıldızın kendisini taşıyıcıdır. Yere şâmil merkez dışı olan

ikinci eğilimli feleğin kuşağında çakılmış ve gömülmüştür. Döndürücünün

çapı, taşıyıcının iki yüzeyine teğet ve eşittire. Döndürücü felek, bir

yüzeyle kuşatılmış odlu ve küre bir cisimdir. Eğilimli feleğin cisminde,

kendi merkezi çevresinde belirli bir hareketle batıdan doğuya burçlar

sırası üzere dönüp; bir tarafında çakılmış olan zühreyi kendisiyle birlikte

döndürerek alıp gider. Döndürücü felek, kendi merkezi çevresinde zühreyi,

bir gün bir gecede kendi kuşağının üçyüzaltmış derecesinden yarım dereceden

fazla döndürüp, hareket ettirip, yaklaşık ondokuzbuçuk ayda bir dönüşünü

tamam eder. Bu harekete, yıldızın değişik hareketi ve yıldızın özel

hareketi derler. Zühre yıldızı dahi bir yüzeyle kuşatılmış bir küre

cisimdir. dolu ve ışıklıdır. Döndürücü feleğinin cisminde gömülüdür ki,

yıldızın yüzeyi, döndürücünün iki kutbu arasında, kuşağı yanında, bir

tarafında bulunan ortak bir noktada döndürücünün yüzeyine teğettir. Yani

zühre, tamamıyle döndürücünün cisminde bulunup, yüzeyi, yüzeyine temas

etmiştir. Taşıyıcının bir tarafında döndürücü feleğin açıklanan hareketi

gibi, zühre yaldızının dahi döndürücüsü tarafından ve kendi merkezi

çevresinde burçlar sırası üzere kendine özgü hareketi, yeni rasatçılar

tarafgından gözlenmiştir.

Dördüncü Madde

[değiştir]

Zühre yıldızının sürat, istikamet, yavaşlama, duraklama ve şaşırmışlığını

ve güneş ile olan bağlantı ve yaklaşımını bildirir.

Ey aiz, malum olsun ki, astronomlar demişlerdir ki: Zühre yıldızına dahi

kâh sürat, kâh yavaşlık, kâh duraklama, kâvh geri dönüş ve kâh dönüşünde

şaşırmışlık ârız olur. Bu durumların açıklanması budur ki: Bu yıldız,

döndürücü feleği yukarısında bulundukta; kendi merkezinin hareketi,

döndürücü feleğinin merkezinin hareketine burçlar sırası üzere uymasıyle,

yıldız, hızlı hareket eder görünür. Ne zaman yıldız, döndürücünün

doruğundan tarafa bir miktar eğilir, o zaman düz hareket eder görünür.

Yılız, döndürücünün eteğine indikte; yavaş hareket eder görünür. Zira ki,

yıldızın kendi merkezi, inişte olduğundan, hareketi görünmez olup, ancak

döndürücüsünün merkezinin hareketi görünür. Yıldız, döndürücünün eteğine

yakın oldukta; kedi merkezinin burçlar sırasına aykırılığı, döndürücüsünün

merkezinin hareketiyle sıraya uygun olan hareketine eşit olup, iki hareket

birbirine karşı ve muarız olmakla; yıldız, geri döner görünür. Yıldızın

geri dönüşü tamam olup, iki hareket yine eşit oldukta; yıldız ikinci kez

durur görünür. bundan sonra yine yavaş hareket eder görünür. Zira ki,

yıldızın kendi merkezi, döndürücünün doruğuna çıkmakla; hareketi görünmez

olup, ancak döndürücünün merkezinin hareketi görünür. Yavaş hareketten

sonra yine düz ve hızlı hareket eder görünür. Halbuki yıldız,

döndürücüsünün içinde, dönüşünü aynı hızla tamamlar. Zira ki, yıldızların

ve feleklerin hareketleri, kendi küreleri kuşağına oranla benzerli, basit

ve düzdür. Yıldızın geri dönüşünden önceki yerine: birinci makam; sonrakine

ikinci makam derler. Zühre yıldızının dönüş süresi, bir ay onbir gündür.

Düz hareketi, sekiz buçuk aydır. Yıldızın taşıyıcı feleği, burçlar

kuşağından güneye ve kuzeye dörtte bir derece kadar eğilimli iken,

döndürücüsünün dahi doruğu ve eteği, eğilimli feleğinden kâh kuzey tarafa,

kâh güney tarafa eğilimli olur. Yaklaşık ikibuçuk derece enlem farkı dahi

bulunmuştur. bu durumlardan dolayı yıldız, yürüyüşünde şaşırmış gibi

görünür. Bundan dolayı şaşırmış olarak isimlendirilmiştir.

Güneşe oranla bu zühre yıldızının bağlantı ve yaklaşımını böyle

açıklamışlardır ki: Bu yıldızın taşıyıcısının hareketi, sürekli güneşin

merkez dışı hareketiyle eşit olmakla; döndürücüsünün merkezi dahi güneşin

merkezine sürekli teğet bulunmuştur. Şu halde zühre yıldızı, güneş

kurslarının çevresinde, döndürücüsünün hareketiyle döndükçe, döndürücüsünün

çapının yarısı kadar ondan uzakta olur. Güneşi tavaf ederek iki uzaklığın

ortasına geldikte; kâh sabah, kâh akşam meşale gibi parlayıp; kâh güneşle

birlik hareket edip, öteki gezegenler gibi güneş kursundan uzak düşmeyip,

her bir devresinde iki kere güneş ile çakışıp, bir kere dahi geri dönüşünde

yani döndürücüsünün doruğunda bulundukta; sürekli güneşe yakın olup ve bir

kere dahi geri dönüşünün tam ortasında yani döndürücüsünün eteğinde

oldukta; güneş ile sürekli yakınlık ve çakışması bulunur. İki yaklaşımı

arasında olan süre, yaklaşık dokuz ay yirmi gündür. (Hakikatini en iyi

bilen Allah'tır.)


Beşinci Madde

[değiştir]

Zühre yıldızının doruk ve eteğini, tepe ve kuyruk düğümlerini; tabiat ve

vasıflarını, uzaklığının ve cisminin ölçüsünü bildirir.

Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar demişlerdir ki: Zühre yıldızının

doruğu, öteki noktaları ortasında yani eğilimli feleğinin burçlar

feleğinden kuzey tarafa faza eğiliminde bulunur. Tepe düğümünden doksan

derece geridedir. Çünkü doruk ve etek, tepe ve kuyruk yukarıda açıklandığı

üzere, burçlar feleğinin hareketine uygun olan mümessil feleklerin

hareketiyle hareket ederler. Zührenin doruğunun burçlar feleğindeki mekânı

rumî tarihin asiz senesinde, güneşin doruğu gibi ikizler burunun

yirmibirinci derecesinde; eteği ise, yay burcunun yirmiyedinci derecesinde

belirlenmişi. Tepe noktasının yeri, balık burcunun yirmiyedinci derecesinde

ve kuyruk noktasının yeri yaşak burcunun yirmiyedinci derecesinde

belirlenmişti. Halen rumî tarih, ikibinaltmışdokuza gelip, hicrî tarih dahi

binyüzyetmişe, yetmiştir. O halde bu iki nokta, ötekiler gibi hareket edip,

yaklaşık sekiz derece öne geçmişlerdir.

Zührenin tabiat ve vasıflarında müneccimler sözbirliğiyle demişlerdir ki:

Zührenin tabiatı, orta derecede soğukluk ve rutubettir. Zühre, gece erkeği

olmakla, küçük kutlu adını almıştır. Bu yıldıza bakmanın kalbe sürûr

verdiği tecrübe kılınmıştır. Bu yıldızın vasıfları: Yumuşaklık, sevgi,

rikkat, ferah, temennî, oyun, teganni, cinsel güç ve güzel yaratılış

bulunmuştur. Bu yıldızın tali düştüğü menilerde bütün bu vasıflar aynen

müşahede olunmuştur. Bu yıldız, salı gecesi ve cuma gününe hâkimdir. O

gecenin ve bugünün ilk saatleri, buna nispet kılınmıştır.

Zühre yıldızının mümessil feleğinin uzaklık mesafelerinde ve cismiyle

kalınlığının ölçülerinde rasatçılar, geometriciler ve matematikçiler

ittifakla demişlerdir ki: Zürenin mümessil feleğinin yumru yüzeyinin âlemin

merkezinden uzaklığı yaklaşık, bir kere bin ve sekizyüzellibin dört fersah

ölçülmüştür. Yumru yüzeyinin uzaklığı ise yaklaşık, ikiyüzyetmişaltıbin

altıyüzelliiki fersah hesaplanmıştır. Bu feleğin kalınlığı yaklaşık, bin

kere bin ve beşyüzyetmişüçbin beşyüziki fersah bulunmuştur. Zührenin cismi,

yaklaşık yerin cüzünün onaltıda biri kadar bulunup, delillerle

ispatlanmıştır. (Gerçeğini Allah daha iyi bilir. Yüce, güçlü ve hakîm olan

allah münezzehtir.)

Marifetname