Denizli Yöresinde Hızır ve Hıdırellez İle İlgili İnanış ve Uygulamalar
DENİZLİ YÖRESİNDE HIZIR VE HIDIRELLEZ İLE İLGİLİ İNANIŞ VE UYGULAMALAR
Öz
Geçmişten günümüze Türk inanç sistemi içerisinde en yaygın inanış ve uygulamalardan birisi Hızır ve bunun bir devamı olan Hıdırellez’le ilgili inanış ve uygulamalardır. Bu inanış ve uygulamaları hâlâ bütün Türk dünyasında canlı bir şekilde görebilmek mümkündür. Türk kültürü içinde dini bir motif olarak kabul gören Hızır, İslamiyet öncesi Türk inanç sistemleri içerisinde görülen gök ya da ak sakallı yol göstericilerin İslamiyet’in kabulüyle birlikte ak sakallı ya da beyaz giysili ak sakallı derviş şekline bürünerek bir sentez oluşturmasıyla ortaya çıkmış bir kahramandır. Bu bakımdan hem İslam öncesi Türk inanç sistemlerinin hem de İslam dininin bazı özelliklerini bünyesinde taşımaktadır. Hıdırellez ise, Hızır ve İlyas kelimelerinin halk dilinde birleşip kaynaşması neticesinde ortaya çıkmış bir kelimedir. Hızır ve İlyas’ın 6 Mayıs günü bir araya geldiğine inanan Türkler, bugünü çeşitli etkinliklerle Hıdırellez Bayramı adı altında kutlamaktadırlar. Bu bayram, Türk kültürünün yaşatıldığı bölgelerde en yaygın kutlanan bayramlardan biridir. Bu çalışmada Türk kültürü içerisinde önemli bir yere sahip olan Hızır ve Hıdırellez’le ilgili inanç ve uygulamaların Denizli yöresindeki durumuna, saha araştırmalarından ve yazılı kaynaklardan derlenen bilgilerle örnekler verilecektir. Çalışmayla, yöredeki zamanla azalmakta ya da değişmekte olan Hızır ve Hıdırellez’le ilgili inanış ve uygulamaların yakın geçmişteki ve günümüzdeki durumu kayıt altına alınarak gelecek nesillere aktarılması amaç edinilmiştir.
Anahtar kelimeler: Denizli, Hızır, Hıdırellez, İnanç, Ritüel
Kaynaklar
Aydın, Mehmet (1986), “Türklerde Hızır İnancı”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:2, s. 50-77.
Boratav, Pertev Naili (1984), 100 Soruda Türk Folkloru, Gerçek Yayınevi, İstanbul Çay, Abdulhaluk (1990), Hıdırellez “Kültür- Bahar Bayramı”, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Çelepi, Mehmet Surur (2017), Türk Kültür Evreninde TOY, Denizli Örneği, 1. Baskı, Kömen Yayınları, Ankara.
Çerikan Uğur Fidan (2018), “2016’da Bir İmece Örneği: Denizli Babadağ/Demirli Köyü Değnekli Dede Geleneksel Hıdırellez Hayrı”, Geçmişten Günümüze Denizli, 56 (Ocak-Nisan 2018), s.6-9.
Ekici, Metin (2005), “Bergama Yöresi Hıdırellez Geleneklerinde Toplum ve Çevre Bilinci”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt: V, Sayı: 1, İzmir.
Gülmez, Saim Uğur (1989), Tavas Halk Kültürü Dağarcığı, Albayrak Matbaası, Tavas.
Günay, Umay (1990), “Ritüeller ve Hıdrellez”, Millî Kültür, S. 72, Mayıs.
Koyuncu, Ayfeti (2014), Denizli Acıpayam Yöresi Halk Edebiyatı ve Folkloru, Denizli Belediyesi Kültür Yayınları, Sayfa: 29-30.
Kurnaz, Cemal (1998). “Hızır”, İslam Ansiklopedisi C.17, İstanbul: s. 412. Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Ocak, Ahmet Yaşar (1990), İslam-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
Oğuz, Öcal (2005), “Somut Olmayan Kültürel Miras: Türkiye’de Nevruz/Yenigün”, Milli Folklor, S.65, Bahar 2005, s.5-8.
Osan, Mustafa (2006), Kuzeydoğu Denizli Yöresinde Anlatılan Efsaneler, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
Ögel, Bahaeddin (1993), Türk Mitolojisi I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Önal, Mehmet Naci (2008), “Muğla’da Hıdırellez Bayramı” Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi ICANAS 38, Bildiriler, Ankara.
Özdemir, Nebi (1999), “Eğlence Kavramı ve Hıdırellez Kutlamaları”, Milli Folklor, C.6, Sayı: 42, 1999, Sayfa: 31-38.
Şahin, Hanifi (2016), “Seyyid Alizâde’nin Hızırnâme’si Bağlamında Alevi Düşüncesinde Hızır İnancı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Kış 2016 / Sayı 80, s 31-50.
Türktaş, Metin (2013), Denizli Efsaneleri, Denizli Belediyesi Kültür Yayınları, Yayın no: 36, Denizli.
Uludağ, Süleyman (1998), “Hızır”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 17, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay, s.410-12.
Kaynak Kişiler
(Kaynak kişiler, kişilerin soyadına göre alfabetik olarak verilmiştir).
K: 1- Akgün, Mehmet; Denizli/Acıpayam İlçesi/Dodurga Kasabası, 1953, ilkokul mezunu, eski çoban. Derleme Tarihi: 11. 05. 2011. K: 2- Aykar, Veli; Denizli/ Acıpayam İlçesi/Dedesil Kasabası, 1954, yüksekokul mezunu, emekli öğretmen. 21. 06. 2016.
K: 3- Bababalım, Fatma; Denizli/Tavas İlçesi, 1942, tahsili yok, ev hanımı, 11. 09. 2011.
K: 4- Gülmez, Saim Uğur; Acıpayam, 1948, yüksekokul mezunu, emekli öğretmen, 08. 01. 2012.
K: 5- Özkadir, Osman; Denizli/Honaz İlçesi, 1948, ilkokul mezunu, muhtar, 10. 02. 2012.
K: 6- Tavacı, Dudu; 1927, Denizli/ Güney ilçesi, tahsili yok, ev hanımı, 10. 03. 2012.