14 TÜRK MUSİKİSİ ANTOLOJİSİ
vardır. Bu çeşit ilâhiler için “Sofu kaldıran” tabirinin şayi' olması bundandır. Bununla beraber, raksa uymayan ağır bir takım bestelere de bu tarikatlerde büyük bir yer verilmiştir. Türk musikîsinin en güzel ve o nisbette san'atlı eserlerinden olan “Durak” ve “Tevşih” lerin ekseriyetle bu tarikatlere mensub musikişinaslar tarafından vücude getirildiğini görüyoruz. Dinî musikî sahasında en çok eser verenler de Halvetîlerdir.
Celvetî musikîsinde ancak hafif bir hareket mevcuddur. Bu musikîde coşkunluktan ziyade huşû' ve huzû'a çağıran bir hal hissedilir. Esasen tarikatin ayini de çevik ve heyecanlı bir âhenkten ziyade istiğraka çeken bir hususiyet arzetmektedir. Bu itibar iledir ki bu tarikat mensublarının bestelerinde bir ağırlık hissolunur. Fakat Celvetî musikişinasların ibda ettikleri eserler, üslûb itibariyle olgun ve san'atli mahsullerdir.
Mevlevî musikisinde ise düşündüren ve hareketten ziyade derunî bir vecde davet eden bir hususiyet vardır. San'at bakımından Türk musikîsinin hiç şübhe yok ki en kıymetli eserleri Mevlevi âyinleridir. Bu cihetledir ki muahhar devirlerde hatta Mevlevîliğe intisabı olmayan bir takım musikişinaslar, san'attaki meharetlerini “Âyin” besteleyebilmekle göstermek ihtiyacını duymuşlardır. Filhakika Âyin, Türk musikîsinin vücude getirilmesi en zor san'at eseri olarak gösterilebilir.
Türk musikîsinin gerek dinî, gerek lâdinî mahsullerine XV inci asırdan itibaren rastlamaktayız.
Gerçi daha evvelki devirlere aid epeyce musikîşinas adına' tesadüf ediyoruz. Bunlar arasında değerli bir takım zâkir başılar da vardır. Meselâ meşhur Emir Sultan 'ın “Reis'i zâkirân” ı Bursalı Baba Ali 'yi bu meyanda zikredebiliriz (1). Fakat bu şahsiyetlerden hiç birinin eseri bize kadar intikal etmiş değildir. Eski mecmualarda ““Türkmâni” serlevhasile görülen mahdud bazı ilâhi bestelerinin de sahibleri mechuldür.
Anadolu Türkleri arasında ilk dinî bestekâr olarak meşhur mutasavvıf Hacı Bayram Veli 'yi tanıyoruz. “Bayramî” tarikatinin müessisi olan bu değerli adam, Ankara'nın “Sol fasıl” köyünde doğdu. Gençliğinde “Aksaraylı Hâmid adındaki meşhur şeyhe intisab etmişti. Kurduğu tarikat, Anadolu'da sür'atle yayıldı. 833 (M.1429) de Ankara'da vefat etti.
(1) Beliğ: Güldeste S. 237.
