Zira bu isimlerin türkü sözleri üzerinde yaptıkları değişiklikler parti seçim müziklerindeki uyarlamalar gibi yapay ve sanatsız olarak algılanmamakta; aksine protestonun sunulması ve ideolojinin vurgulanması anlamında daha çok dikkat çekmekte ve yapılan değişiklikler daha kalıcı hale gelmektedir. Bir başka ifadeyle türkülerdeki değişiklik ne kadar estetik olursa, türkünün ilk hali ve yaratıcısı unutulmakta, daha sonraki icralarda türkü onu ilk yakan kişiye değil dönüştürene mal edilmektedir.
Gerek sanatçıların münferit üretimlerinde gerekse parti seçim kampanyalarında görüldüğü üzere, türkülerde yapılan değişiklikler, sonrasında herhangi bir fikri mülkiyet hakkı talebine konu olunmaması düşüncesiyle daha çok anonim eserlerin üzerinde gerçekleştirilmektedir. Âşık şiiri geleneğinin taşlamalarının devam ettiği eleştiri ortamı içerisinde aynı zamanda pek çok anonim türkü bu bakımdan sözleri değiştirilerek sağ veya sol ideolojiye, parti seçim süreçlerine mal edilmektedir.
Tespitlerden yola çıkıldığı takdirde türkülerde yapılan bu değişikliklerin varyant ya da versiyon kavramlarıyla açıklanması doğal olarak gündeme getirilebilecek bir diğer durumdur. Ancak kanımızca, yapılan bu değişikliklerin varyant ya da versiyon kavramlarıyla uzaktan yakından bir ilgisi bulunmamaktadır. Zira varyant veya versiyon, edebi üründe doğal şartlar ve seyir içerisinde gerçekleşen ve dilden dile yayılarak genelleşebilen değişim ve gelişimleri ifade etmekteyken tüm örneklerde de görülebileceği üzere burada sunulan türkülerin başına gelenler net biçimde tespit edilebilmekte ve durum doğrudan ideolojik nedenli bir tercih sebebiyle ve bilinen icracılar aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Bu bağlamda türküler üzerinde tespit ettiğimiz bu değişikliklere işlemin çeşidine göre, sansür yahut uyarlama (adaptasyon) olarak bakılması daha doğru olacaktır. Buna göre değişikliklerin yapılma yöntemi olarak tespit ettiğimiz ilk iki yöntem olan “laisize etme” ve “muhafazakârlaştırma” birer sansür yöntemi iken, son iki yöntem olan “türkülerin sözel dokusuna güncel ideolojik jargonun eklemlenmesi” ve “parti seçim müziklerinde türkünün melodik yapısı üzerine yeni sözler uyarlanması” ise net olarak birer uyarlama faaliyetidir.
Notlar
1 Türkülerin işlevleri ile ilgili örnek bazı çalışmalar için bk. (Mirzaoğlu, 2001; Küçük, 2015; Aça, 2019).
2 Cumhuriyet dönemi ve sonrasında halk müziği ve türkülerdeki devlet etkileri için bk. (Gürdal, 2010; Durgun, 2018)
3 Türk müzik kültüründe arabesk dönem ile ilgili ayrıntılı bilgi için bk. (Özbek, 1991; Işık ve Erol Işık, 2013; Stokes, 2016)
4 Çalışmada kısaca repertuar olarak kullanılan kavram TRT Müzik Dairesi Yayınları Türk Halk Müziği Repertuarı olup, tarih ve kayıt numarası da burada geçtiği şeklidir.
5 Türkünün değiştirilen sözlerinde sağ yanında bulunarak kaçınılan ve “Sülo” olarak dile getirilen isim sağcı, muhafazakâr siyaseti ile gündemde olan Süleyman Demirel iken, sol yanda “Eco” ismiyle dönülmek istenen ise sol cenahın dönemdeki kurtarıcısı konumunda yeni yeni sivrilerek siyasi arenaya çıkan Bülent Ecevit'tir.
6 Âşık Yaşar Reyhani'nin “Yaz Gazeteci” şiirinin bütünü ve diğer pek çok şiiri için bk. Düzgün 1997).
7 “Yaz Gazeteci” şiirinin günümüze gelene kadarki serüveni oldukça karmaşık gözükmektedir. Reyhani'nin ifadeleriyle eser daha sonra Bağcan tarafından Derdiyoklar İkilisine verilmiştir. Onlar da 1984'te bir uzunçalarda eseri yeniden kurgulayarak icra etmişlerdir. Sonrasında ise Ali Sultan (1978, 1997, 2004), Âşık Ali Doğan
