folklor / edebiyat
yorum.’ dedirt ona” (Ziv 1988: 171) tekerleme örneğinde olduğu gibi kişiliği aşağılayarak değersizleştirilir ve negatif mizah malzemesi olarak kullanırlar.
Cedar Falls’taki Kuzey Iowa Üniversitesi’nde kampüsün ortasında yükselen görkemli bir çan kulesi bulunur. Yöredeki efsaneye göre ne zaman bir bakire mezun olsa bu kuleden bir tuğla düşer, hem de hiç kırılmadan! Bu içerikteki diğer anlatı da, Birgham Young Üniversitesi’nde aktarılan bir fıkradır. Üniversiteden mezun olan bütün bakirelerin mezuniyet törende yürümesi bir gelenektir. Son mezuniyet töreninde, bakirelerin biri hasta olduğu için, diğeri de yalnız yürümek istemez. Negatif mizahın radikal biçimde kullanıldığı ve mizah malzemesi yapıldığı konulardan biri de eş cinsellerdir. AIDS hastalığının ilk örneklerinin eş cinseller ve Haitililer arasında yaygın olduğunun bilindiği dönemlerde popüler şakalardan biri, bu hastalığa yakalanan Amerikalı gencin, annesine kendisinin bir Haitili olduğuna nasıl inandıracağı konusunda endişelenmesini içeren fıkradır (Ziv 1988: 178). Negatif mizahın uyaran ve uyarılan arasındaki paradoksluğu temelinden hareketle gerçekleştirilen bu örnekte, hedef, zihinde oluşan mesajın yorumlanmasında çelişki oluşturmaktır. Irk, dil, din, tarih gibi dünya üzerinde milletlerin sınırlarını belirleyen unsurları kullanarak ‘biz’ ve ‘öteki’ kavramının oluşturulması, bazı değer, kavram ve anlayışların etkisini zayıflatma amacı taşımaktadır.
Sonuç
Batı kültür tarihinde mizah ve gülme Antik Çağ’dan 21. yüzyıla uzanan süreçte, dönemlerin dinsel, ekonomik ve kültürel değer yargılarına göre farklı algılama ve kullanım alanları bulmuştur. Toplumsal yaşamın inşasında kullanılan mizaha horgörüden hoşgörüye, alaydan gülümsemeye, işkenceden tedaviye uzanan çizgide farklı misyonlar yüklenmiştir. Gülmenin insanların iyilik, mutluluk, faydalı olma ve hoşgörü gibi olumlu yönünü mü yoksa bencillik, pervasızlık, ırkçılık, dışlama, acımasızlık ve zalimlik gibi olumsuz yönünü mü temsil ettiği sorusu, erken dönemlerdeki araştırmacıların çoğunun zihnini meşgul etmiştir. Sosyal tarih boyunca bu denli marjinal anlamlar yüklenen mizahın, taşıdığı negatif algılamadan kurtularak günümüzde pozitif imaj kazanması, kültürel ve psikolojik sonuçları da beraberinde getirmiştir. Mizah ve gülmenin alay etme, küçük düşürme, kabullenmeme, teşhir etme gibi negatifliği içeren işlevleri, sosyal yapıyı koruma adına oluşturulan sosyal cezalardır. Negatif mizahtaki benlik duygusunun baskın olumsuz özellikleri, pozitif mizahta olumlu ve yararlı bir beceriye dönüşür. Hayata olumlu bakabilme, stresi azaltıp iletişimi geliştirme, akıl ve ruh sağlığını koruma, sorunlarla baş etme, stresin üstesinden gelme pozitif mizahta ulaşılmak istenen temel hedeflerdir. Bireylere, negatif olaylarla karşılaştıklarında dahi pozitif düşünme becerisini kazandırma da pozitif mizahın hedeflerindendir. Başkalarının acıcından keyif alma eğlencesine dönüşen negatif mizah ise, mizah malzemesi yapılan kişi ya da kişilerin ruhen yıkımına sebep olabilir. Mizah eylemini gerçekleştiren
58
