-2-
Harp masrafı da Fransa cümhuriyeti resmi gazetesinin 924 te neşreltiği cetvele göre 1 175 milyar altın franktır. [1]
Bununla beraber harp zayiatı da, masrafları da, her memlekelte bu miktardan ve bilinenden çok fazladır. Ve görünmeyen zıyalar var ki bunlar görünenlerden çok daha mühimdir.
Harp yiğitliği kahramanlık derecesine çıkarır. Her milletin tarihinde harplerinin kahramanlık menkıbelerinden örülmüş şeref ve fazilet haleleri vardır. Fakat gene her harbın arkasında, yürek sızlatan kötülük yoksulluk ve sefalet acıları vardır ve bunlar bu son harp te her harpten çoktur. Çünkü harp uzun sürdü ve şiddetinden hiç kaybetmeyerek uzun sürdü. Bir taraftan cephenin gerilerinde yokluk ve açlık, diğer taraftan büyük ve mücrim kazançlar, büyük sefahetler eski harplerle kıyas edilemiyecek bir şekilde kendini gösterdi. Bunun neticesi olarak insanlığın seviyesi her memleketle alçaldı. Umumi bir ahlak düşkünlüğü belirdi. Çalışmaksızın yaşama, kolay ve çok kazanma hırsı herkeste yer tuttu. Zaten buraya koymadığımız Türk istiklal harbı çıkarılırsa, Almanyanın Rusya ve Fransa üzerine alılışında da, Ingiltere Italya Amerika vesair milletlerin de Almanya ve müttefikleri üzerine atılışında da menfaattan başka bir şey yoktu. Bu itibarla dünya harbi orta zamanların din harplerinden de, son zamanların milliyet harplerinden de, her askerin ve her ferdin yüreğini kabartan ideoloji itibarile farklı idi. Insanlık, sonradandır ki bu büyük musibetten milletler için sulhü ve demokrasiyi ideal çıkarmak yoluna girdi. Milletler cemiyetini kurdu. Ve Hükümdarlık yerine cümhuriyet usulünü koydu.
Harbin sonundan on beş sene sonra cihanın içinde hala kıvrandığı ucu bucağı görünmez buhran, dünya harbının insanlığa neye mal olduğunun en iyi bir delili değil midir?
Bu büyük musibet insanlığın başına nasıl geldi? Bunun başka türlü olması kabil değil mi idi. Bu musibetin mes'ulü kimdir? Harbın sonundan, daha doğrusu başlangıcından beri ilim ve siyaset adamlarının üzerinde en çok durdukları bu meseleler henüz sırf ilmi ve obejektif bir cevap alamamıştır. Çünkü hemen her
Avrupanın on milyon ölüsü ve bir okadar malúlü bulunduğunu söylüyor. la Paix 1924 1. 40 Tardieu aynı adı taşıyan kitabında seferberler miktarını 70 milyona çıkarıyor. Büyük harpte Türk harbı. müellifi lareher insan zayiatını 20 milyon olarak tahmin ediyor Nihat beyin tercümesi 1928 cilt 3 Sahila 160 [1] •
- ↑ Bütçemiz l00 milyon lira olsa dört bin senelik masrafımız.
