Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR)
Trakya Şeker Fabrikaları T.A.Ş. kurulmuş, ardından 1926 yılında Alpullu Şeker Fabrikası’nda ilk Türk şekeri üretilmiştir. Bu fabrikalardan sonra ise 1933’te Eskişehir ve 1934’de de Turhal Şeker Fabrikaları üretime başlamıştır. Bu dönemlerde Türkiye’de faaliyet gösteren şeker fabrikalarının sayısı dörttür. Şeker fabrikalarının tarımsal, teknik ve idari işlerini koordine etmek, sermaye kaynaklarını konsolide etmek, şeker politikasını tek elden uygulamak ve şeker fabrikaları arasında teknik ve mali birliği sağlamak üzere 6 Temmuz 1935 tarihinde, banka eşit Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. kurulmuştur. 1923 ile 1945 yılları arasında şeker fabrikalarının işletmesi kamuya aittir. 1950’li yıllarla birlikte şeker yatırımları kooperatifler vasıtasıyla yapılmıştır. 1990’lı yıllara kadar devletin koruyuculuğunda çiftçilerin pay sahibi olmasıyla şeker fabrikalarında ortaklıklar devam etmiştir. 1990’lı yıllardan sonra ise şeker fabrikalarında devlet tarafından yerine getirilen yönetim işlevi pancar kooperatiflerine devredilmiştir (Fedai, 2016). 1990’lı yıllarda Konya Şeker A.Ş.’nin yönetimi de Konya Pancar Ekicileri Kooperatifine geçmiştir. Konya Şeker A.Ş.’deki değişimde 1990’lı yıllardan sonra başlamıştır.
Türkiye’de 1950’li yıllara kadar dört fabrikasında şeker üretimi devam etmiştir. Şekere her yıl artan talebi karşılamak amacıyla 1951 yılında hazırlanan “Şeker Sanayii’nin Tevsi Programı” kapsamında yeni şeker fabrikaları kurulmaya başlamıştır (Erdinç, 2017). Araştırmanın örnek olayını oluşturan Konya Şeker Anonim Şirketi de işte bu dönemde 1952 yılında kurulmuş olup Konya’da yer alan fabrikanın inşaatı 1953 yılında tamamlanmıştır. 1954 yılında faaliyete geçtiğinde büyük ortağı 46 bin üreticinin ortak olduğu Konya Pancar Ekicileri Kooperatifi’dir. Bu dönemde kooperatiflerinde sayısı artmaya başlamıştır. Konya Şeker A.Ş. ile birlikte 1951-1956 yıllarını kapsayan dönemde toplam on bir yeni şeker fabrikası kurulmuştur. 1956 yılına gelindiğinde Türkiye’deki şeker fabrikalarının sayısı on beşe ulaşmıştır (Erdinç, 2017). Ana faaliyet alanı şeker olan Konya Şeker A.Ş. zaman içerisinde farklı alanlarda da yatırımlar yapmaya başlamıştır. Fabrikanın faaliyetine geçtiği 1954 yılından sonra 1973 yılında ÇUM-PAŞ A.Ş.'nin Çumra yöresinde süt inekçiliği yapan küçük işletmelere yönelik bir projesi olarak Süt İnekçiliği Hayvan Kreşi kurulmuştur. Bu tarihten dört yıl sonra 1977 yılında ise melaslı kuru küspe fabrikası kurulmuştur. On altı yıl sonra 1993 yılında ise Şekersüt tesisi üretime başlamıştır. 1994 yılı, Konya Şeker A.Ş. için bir dönüm noktasıdır. 1994 yılına kadar kamu eliyle yönetilen şirketin yönetimi bu yıldan itibaren kurucu ortaklarına geri verilmiştir. 1954 yılında Konya Şeker A.Ş.’nin kuruluşu ile başlayan dönemden 40 yıl sonra Konya Şeker için önemli bir dönüşüm böylelikle başlamıştır. 1994 yılından 1999 yılına kadar olan dönem incelendiğinde yeni bir yatırım yapıldığı görülmemektedir. Konya Şeker Anonim Şirketi için önemli bir değişim hikayesi ise 1999 yılında başlamıştır. 1994 yılında 1999 yılına kadar Konya ili Çumra ilçesi belediye başkanı olan Recep Konuk, 1999 yılında PANKOBİRLİK başkanlığına aday olmuş ve kazanmıştır. 1999 yılında sonraki dönemi incelendiğinde bu yıldan itibaren yeni faaliyet alanlarına geçiş yapıldığı görülmektedir (Toprağın Tadı, 2014).
Yeni yönetim öncelikle yaklaşık 50 yıldır kullanılan fabrikada bir yenileme faaliyetine başlamıştır. Bu faaliyetlere 50 milyon dolarlık bir yatırım yapan şirket öncelikle enerji ve işletme maliyetlerinin düşürmek için çalışmıştır. Fabrikanın teknolojisini de yenilen şirket ayrıca yakıt ve işçilik giderlerini de düşürmüştür. Bu faaliyetlerle birlikte şirket 15 yılda 359 milyon dolar civarı tasarruf yapmıştır (Toprağın Tadı, 2014: 39).
Bu tasarrufları yatırıma çeviren Konya Şeker A.Ş. 2003 yılında Konya’nın Çumra ilçesinde ikinci şeker fabrikasının temelini atmış, 2004 yılında ise fabrika faaliyete geçmiştir. 1999 yılında yönetimin değişmesi ile birlikte kooperatif dört tip yatırım yapmıştır. İlki “Üreticinden doğrudan tarımsal ürün alıp işleyen” fabrikalar ve tesislerdir. Bunlara örnek olarak Konya ve Çumra Şeker Fabrikası, yem fabrikası, Seydibey Dondurulmuş Parmak Patates Tesisi, tohum üretim ve işleme tesisi, ham yağ fabrikası ve et – süt entegre tesisi verilebilir. İkinci yatırım türü ise sıkılaşma yatırımlarıdır. Burada amaç karlılığı ve rekabet gücünü arttırmaktır. Bu amaçla kurulan tesislerle atıklar ve yan ürünler işlenerek ürün haline dönüştürülmesiyle karlılık arttırılmaktadır. Bu yatırımlara örnek olarak ise Buharlı Küspe Kurutma Tesisi, Paketli Küspe Üretim Tesisi, Biyoetanol Üretim Tesisi, Sıvı Karbondioksit Üretim Ünitesi ve Organik Gübre Üretim Tesisi verilebilir. Üçüncü tür yatırımlar ise üretici lehine piyasa düzenlemesi yapmak için gerçekleştirilen yatırımlardır. Bu tip yatırımlara örnek olarak ise Damla Sulama Sistemleri Üretim Tesisi verilebilir. Bu tesis kurulmadan önce yurt dışından damla sulama sistemlerini yüksek fiyatlara satın alan çiftçi yerel bir üreticinin çıkması ile birlikte çok uygun fiyata damla sulama sistemlerini tarlalarına kurabilmişlerdir. Özellikle Konya Havzası’nda su kaynakları azalmaktadır, bu nedenle de bilinçli ve modern bir sulama yöntemi olan damla sulama sistemini şirket bünyesinde üreten Konya Şeker A.Ş. üretimin sürdürülebilirliğine de destek olmaktadır. Dördüncü yatırım türü ise katma değerli ürünlere yönelik yatırımlardır. Bu tip yatırımlara örnek olarak ise çikolata, şekerli mamuller, sert1500
