| 4 |
Seyahat esnasında halk ile yapılan umumi konuşmalardan İzmittekinde (18 Kânunusani 1923) Büyük Şef, kuracağı partinin Bütün Millet fertlerinin fikir ve emellerinin hulâsası olacağını söylemiş. Balıkesirdekinde de (7 Şubat 1923) halkın parti hakkındaki sorgularına verdikleri cevapta:
«Milletin siyasî partilerin çatışmasından çok canı yanmış olduğunu, işaret ettikten sonra «Başka memleketlerde partilerin sınıf menfaatlerini muhafaza için kurulduğunu ve bizde gûya ayrı ayrı sınıflar varmış gibi teessüs eden partiler yüzünden malüm olan acıklı neticelere şahit olduğumuzu ve halbuki Halk Partisi dediğimiz zaman bunun içinde vatandaşların bir kısmı değil, bütün milletin dahil olacağını söyliyerek ve kafasile eli işleyen bütün millet efradının meşgalelerini ayrı ayrı tetkik ederek neticede «Muhtelif meslekler erbabının menfaatlerinin yekdiğerile imtizaç halinde olduğunu, bunları sınıflara ayırmak imkânı bulunmadığını ve hepsinin halktan ibaret olduğunu» tebarüz ettirmişlerdir. İşte bu izahattan sonra partimizin Halkçılık şiarı da aydınlanmış oldu.
Milli Şef, bir çok temaslara fırsat veren bu seyahatten avdetinde Halk Partisi nizamnamesile meşgul olmuşlardı. Yeni parti nizamnamesi, o zaman henüz intihap edilmiş olan İkinci Büyük Millet Meclisinin Parti kongresi yerine geçen parti mebusları toplanmalarında münakaşa edilerek bu toplantıların sonuncusunun tarihi olan 9 Eylül, 1923 de kabul olunmuş ve kat'i şeklini bulmuştur.
Bu nizamnamenin bariz vasfı, bugün partimizin açık ve kesin şekilde ifade edilmiş bulunan program esaslarından başlıcaların daha o vakit tok ve olgun ifadelerle ilân etmiş olmasıdır.
Şurası hatırlatılmak lazımdır ki o tarihte hilâfet müessesesi, 'henüz İstanbulda, şeriatçilik zihniyeti ve bu zihniyetin davacısı olan zümre ile, medrese ve şer'i mahkemelerile yaşamakta idi. Nizamnameyi kabul eden meclis grupunda bile yukarıda yazılı müesseselerin zararlarını göremiyen veya görmek istemeyen mutaassıplar oldukça büyük bir yekûn teşkil ediyordu. Filhakika bu ilk nizamnamenin birinci maddesi partinin:
A) Milli Hâkimiyetin halk tarafından ve halk için icrasına rehberlik etmeğe,
B) Türkiyeyi asri bir devlet halinde yükseltmeğe,
C) Türkiyede büttin kuvvetlerin üstünde kanunun velayetini hâkim kılmağa;
Çalışacağını söyler.
Bu ana fikirler, tahlil edilirse, cümhuriyet, milliyet esaslarile beraber medeni kanun, cemiyette kadının vaziyeti, şapka, yeni Türk harfleri, Türkün öz diline kavuşması, medreselerin, geri mahkemelerin ve tekkelerin kaldırılması, milleti idare edecek kanunlarımızı ve müesseselerimizi köhne ve çürümüş zihniyetlerin ve müesseselerin tahakkümünden kurtaracak ilim, fen ve tecrübeye istinat ettirmek, din işlerini dünya işlerinden ayırmak ve lâ-
