ettim. Bugün Mustafa Kemal Paşa hazretlerini de ziyaret ettim, Kendileri Şişlide oturuyorlar ve hasta yatıyorlardı. Vaziyeti şöyle izah ile kararımı söyledim:
Paşa hazretleri ben Şarktaki ismi kolorduya tahvil olunan ordunun başına geçiyorum. Bu ordunun bir kolordusu benim mütarekeden evvel kumanda ettiğimdir. Diğer kolordu fırkaları da vakit vakit emrimde bulunmuştur.
Şarkın Ermenilerden istirdadında bulunmaklığım dolayısiyle ordu kadar halkın da pek büyük emniyetine ve muhabbetine mazharım. Vaziyetimizin vehametini İstanbuldan durdurmak imkânsızdır. Burada ancak itilâfın arzularını tatbikten başka bir şey yapılamaz.
Halbuki Şarkta millî bir hükûmet esasını hazırlamak ve ordunun kuvvetini de muhafaza ederek vahim sulh şartları karşısında millî istiklâlimizi kurtarmak için mücadeleye girişmek mümkündür. İtilâf devletlerinin Anadolu istilâsına kalkışacaklarını ümit etmiyorum,[1] çünkü istilâ maksatları olsa ellerindeki büyük kuvvetlerin gerek Dicle ve gerekse Fırat boylarından ve her tarafı kuvvetsiz sahillerimizden muzafferane yürüyüşlerine ne mâni vardı? Bence devletler muharebenin fazla devamına muktedir değillerdir. Gerek milletler ve gerek ordular artık yorgun bir halde istirahate geçmişlerdir. Şarka kuvvet sevkine halk mânidir.
Terhisler dolayısiyle Şarktaki ordular zayıflamıştır. Avrupa gazetelerindeki münakaşalar da bunu gösteriyor. İngiltere'den şarka gönderilmek istenilen bir kıt'a itaat
- ↑ M. Kemal Paşa Hz. bu fikri kabul etmiyorlardı, Ankarada Millet Meclisi riyasetinde iken daha Şark harekatının yapılması hakkında zaman gelmiştir, harekete müsaade edilsin diye yazdığım tekliflerde itilâfın ve hattâ Amerikalıların her taraftan ve Trabzondan dahi debarkmanlara başlayacağı mütalâasında ısrar buyurmuşlar.
