etmiyerek dağıldığını, Paris gazetelerinde okudum. Bence mesele (Ermeni ve Rumlar) la boğuşmaktan ibaret kalacaktır. Şarkta Ermeni ordusunu teslim-i silâha mecbur ettikten sonra Garptaki Yunan ordusu teşebbüslerine göğüs gerebiliriz. Ümidim hilâfına itilâf devletlerinin de işe karışmaları cihetine gelince: Bu fikir bizi İstiklâl Harbine girmekten menetmemelidir. Bu vazife milletten daha ziyade biz kumandanlara düşüyor. Çünkü: Henüz Anadoluda müdafaa kudretini havi ordularımız vardır. Silâhımız cephanemiz bitmiş değildir. Son fişeğini atmadan teslim olan bir kale kumandanı nasıl vatan haini addolunursa, biz de ona benziyoruz. Çünkü Anadolu bir kale, biz de onun kumandanlarıyız. Henüz ikmâl-i namus etmiş sayılmayız, işte bu düşüncelerle ben Şarka gitmek için aylarca uğraştım. İngilizlerin Şarktan ordu kumandanı Şevki Paşa'nın kaldırılmasını istemeleri bu fırsatı verdi.
Kararım şudur: Şarkta muhtelif namlar altında bir takım teşekküller başlamıştır. Medeni âlemin nazar-ı dikkatini celbe çalışan erbâb-ı hamiyetten de fiilen istifade edebiliriz. İstanbuldaki millî blok vesair yerlerdeki bu kabil teşekküllerden de sonraları aynı istifade kabil olur.
Evvelâ Şark teşekküllerini Erzurumda birleştirerek herhangi bir tehlikeye karşı bir milli taarruz hazırlamağı düşünüyorum. Yani bir millî Türk hükûmeti esası. Eğer istiklâlimize dokunulmaz, yalnız Şark vilâyetleri tehlikeye düşerse derhal Erzurum'da bu millî hükûmet faaliyete başlar ve ben de millî hükûmetin emrinde bir ordu kumandanı olarak Şarkın müdafaasını deruhte ederim.
Eğer tahminim veçhile tehlike bütün vatan için görülürse çıkacak hükûmet yeni bir Türk millî devleti olur ve bizler de bütün vatanın müdafaa vazifesini deruhte ederiz. Böyle bir şekilde meselenin halli tabiî daha güçtür ve bütün arkadaşlarımızın Anadoluda kıtaları başında bulunmaları lâzımdır. Derhal ilk fırsatta Şarktaki teh-
