korkuyorsanız büyük bir haksızlık ve bizi hiç tanımamaktır. Türk her zaman sözünde durmuştur. Maatteesüf bize verilen sözde duranlar azdır ve bundan biz şimdiye kadar çok kaybettik. Bundan başka Türklerin yağmasını tasavvur ediyorsanız getireceğiniz kuvvetlerin daha evvel ellerinden silâhlarının alınacağını da düşünün. Türkün tarihine bakın! Türke tahakküm edilmiş midir? Asırlarca müstakil yaşamış bir milete askerle hâkim olmak mümkün müdür? Meselâ şu bulunduğunuz Erzuruma hâkim olabilmeniz için en az üç yüzbin süngü lâzımdır. Siz sermayenin kazanciyle asker mi besliyeceksiniz? Bu Türkiyeyi istilâ demektir ki: Buna milyonlar ordusu lâzımdır ve bunun için çok büyük kanlar akar. Siz Türkün sözüne itimat edin! Türkler nazarında Amerikalıların insaniyette en ileri gitmiş bir kavım olduğunu tecelli ettirin. Hürryet ve istiklâlimizi alacak sermaye bizim için ateştir. Harbord : (Hissiyatınızı tebcil ederim. Katiyen mutasavver bir şey ifade etmedim. Memleketinizin saadetini arzu ederim. Maksadım Amerikada maruz kalabileceğim sualler hakkında fikir anlamaktı. Amerika sermayesinin Türkiyeye muaveneti için lâzımı gibi çalışacağım.)
Vali Reşit Paşa ve mevkii müstahkem kumandanı Miralay Kâzım beyin de bulunduğu bu müsahabeden sonra vilâyetten ayrıldık. Bazı yerleri daha dolaştık. Generallerden biri tabya ve kışlaların çokluğunu göstererek: (Bunlar yerine mektep ve fabrika yapsa idiniz. Şimdi memleketiniz böyle fakir değil biizmki gibi zengin olurdu,) dedi.
Cevap verdim: (Generalim! Bu gördüklerin olmasa idi, burada bugün Türk mevcudiyeti kalmazdı. Asırlarca zalim çarların vahşi sürülerine karşı bu tabyalara sığmarak barındık. Vilson prensiplerinin sözde kalmasiyle daha bir hayli varlığımızı muhafaza için bunları azaltmıya değil çoğaltmıya bile mecbur kalmaklığımız muhtemeldir. Bununla beraber tabya adedince mekteplerimiz vardı. Vahşi eler onları gördüğünüz harabelere çevirdi.) General özür diledi ve milletimizin bundan sonrakini refahını temenni etti...
Harbord (Harbiumumide Şark harekâtâı hakkında hiç malûmatları olmadığından benden malûmat istedi. Şifahen anlattığım gibi bir rapor halinde yazarak da verdim
