Nutuk/7. bölüm/Yenihan, Yozgat ve Boğazlıyan isyanları
Efendiler, memleketin şimal-i garbî mıntıkasında âsilerle uğraşırken, memleketin ortasında Yenihan, Yozgat ve Boğazlıyan havalisinde de isyan başlıyor. Bu isyan hareketleri de şâyân-ı tezkârdır.
14 Mayıs 1920 tarihinde Postacı Nâzım ve Çerkes Kara Mustafa namında birtakım adamlar, otuz kırk kişi ile Yenihan’a tâbi Kaman karyesinde isyan ettiler. Bu hareket, mütezâyid bir şiddetle tevessü etti. Âsiler, 27/28 Mayıs 336 gecesi Çamlıbel’de bulunan bir müfrezemizi basarak esir ettiler. 28 Mayıs 336’da diğer bir kısım usât da Tokat civarında yürüyüş halinde bulunan bir taburumuza hücum ederek dağıttılar ve kısmen esir ettiler. Cür’etlerini arttıran âsiler, 6/7 Haziran 36 gecesi Zile’yi işgal ettiler. Oralardaki askerlerimiz Zile Kalesi’ne çekilerek müdafaa ettiler. Askerin erzak ve cephanesi tükendiğinden üç gün sonra usâta teslim oldular. Usât 23/24 Haziran 336’da da Boğazlıyan’a baskın yaptılar. Orada bulunan bir müfrezemizi dağıttılar. Amasya’da bulunan Beşinci Kafkas Fırkası, başında Cemil Cahit Bey olduğu halde, Usât aleyhine tahrik edildi. Ayıntap mıntıkasında bulunan Kılıç Ali Bey de bir millî müfreze ile bu havaliye celp edildi. Erzurum’dan Ankara’ya gelmekte olan bir Erzurum millî müfrezesi de o havalide terk olundu. 336 senesi Temmuz’unun evâsıtına kadar, bu usâtın takip ve tenkîli ile uğraşıldı. Yenihan isyanı, Orta Anadolu’nun diğer yerlerindeki erbâb-ı fesadı da harekete getirdi. Çapanoğullarından Celâl, Edip, Salih, Halit Beyler; Aynacıoğulları ve Deli Ömer çeteleri gibi birtakım eşkıyayı başlarına toplayarak 13 Haziran’da Yozgat civarında Köhne nahiye merkezini işgal etmek suretiyle isyan ettiler ve 14 Haziran’da da Yozgat şehrini işgal ederek büyük bir mıntıkaya hâkim oldular. Merkezi Sivas’ta olan Üçüncü Kolordu kuvvetleri ve o mıntıkada bıraktığımız millî kuvvetler gayr-i kâfi geldi. Eskişehir’den Ethem Bey müfrezesi ve Bolu havalisinden İbrahim Bey müfrezesi de Yozgat mıntıkasına sevk olundular. Yozgat ve havalisinde usât tenkîl olunduktan sonra, oraya gönderilen müfrezelere, diğer mıntıkalarda vazife verildi. Fakat bu havalide umumiyetle sükûn teessüs edemedi.
7 Eylül 336’da Küçük Ağa, Deli Hacı, Aynacıoğulları denilen birtakım serseriler, Zile civarlarında; Kara Nâzım, Çopur Yusuf namında birtakım adamlar da Erbaa cihetlerinde tekrar faaliyete geçtiler. Bunlardan Aynacıoğulları üç yüz atlı kadar kuvvet toplayabilmişlerdi. Bu vaziyet üzerine İkinci Kuvve-i Seyyare namını alan İbrahim Bey müfrezesi, tekrar, bulunduğu Eskişehir mıntıkasından Yozgat’a vararak mahallî millî müfrezeler ve jandarma kuvvetleriyle müştereken Maden, Alaca, Karamağara, Mecitözü mıntıkalarında, muhtelif gruplar halinde, icrâ-yı mefsedet ve şekavet eden âsileri takip ve tenkîl etti. İbrahim Bey, âsilerin tenkîline ancak üç aydan fazla bir zamanda muvaffak olabildi.