Giriş
Bu çalışma, 1923-1971 tarihleri arasında Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi’nde yer alan belgeler çerçevesinde, Türkiye resmi otoriteleri nezdindeki Çin algısını tartışmayı amaçlamaktadır. Seçilen tarih aralığına dair Cumhuriyet Arşivi’nde, konu başlığında “Çin” kelimesinin geçtiği, Çin’e ve Çin ile ilişkilere dair 112 adet belge bulunmaktadır. 1 Bu dönem, söz konusu algının tarihsel birikimle nasıl biçimlendiği, Osmanlı döneminden devralınan bilgi ve siyaset birikiminin bu algıya nasıl yansıdığı ve özellikle iki ülkede gerçekleşen toplumsal, siyasal ve iktisadi dönüşümlerin bu algı bağlamında nasıl bir rol oynadığının incelenmesi için verimli bir dönemdir. Türkiye bakımından, Cumhuriyetin kuruluşu ile belirlenen dış politika hedefleri özellikle 1923-1950 yılları arasındaki dönemde kritik bir öneme sahiptir. Bu dönemde, Çin, Japonya ve Sovyetler Birliği arasındaki ilişkiler, gerilimler ve İkinci Japon-Çin Savaşı’nın şartlarını hazırlayan gelişmeler ağırlıklı bir yer tutmaktadır. Ayrıca Sovyetler Birliği ile Çin ilişkileri özelinde Moskova Büyükelçiliği’nden alınan raporlar, Çin’e dair önemli bilgiler içermektedir. Dahası, Çin’deki toplumsal hareketliliğin titizlikle takip edildiği, Çin’deki komünist hareketlere dair bilgi notlarında belirgin hale gelmektedir. 1950 yılı, Türkiye’de Demokrat Parti’nin iktidara gelmesi ile, her ne kadar tek parti döneminin temel dış politika ilkeleri genel anlamda takip edilse de, ABD ile uyumlu ve iki kutuplu dünya düzeninde ABD’nin başını çektiği antikomünist kutup dahilinde politikaların geliştirildiği ve dolayısıyla antikomünizmin güç kazanmaya başladığı bir dönemin başlangıç noktasını işaret etmektedir. 1949 yılında Çin Devrimi’nin gerçekleşmesi ile birlikte Çin Halk Cumhuriyeti’nin (ÇHC) kurulması sonucunda ortaya çıkan siyasal dönüşüm ise belgelerin içeriği kadar kullanılan dile de yansımaktadır. Bu tarihten itibaren ÇHC’den genel olarak “Komünist Çin”, bir yerde ise “Kızıl Çin” olarak söz edilmekteyken (BCA 30.1.0.0.63.389.7); sonradan Tayvan’a yerleşen Milliyetçi Çin hükümetinden “Milliyetçi Çin” ya da “Çin” olarak bahsedilmektedir. Bu dönemde “Komünist Çin”e dair belgeler, Bakanlar Kurulu’nun ÇHC’de basılan “Peoples China” adlı derginin yasaklanmasına yönelik 8 Mart 1951 tarihli kararı Aynı tarih aralığı (1923-1971) için Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi’nde “Çin” anahtar kelimesine ilişkin 2660 adet belge bulunmakta olup söz konusu belgelerin yalnızca tarih ve bazı belgelerin başlık bilgilerine yer verilmektedir. Dolayısıyla bu çalışma için seçilen Cumhuriyet Arşivi belgelerine ek olarak destekleyici Türk Diplomatik Arşivi belgelerine erişim imkanı bulunamamıştır. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri internet sayfasına kayıt yapılarak Türk Diplomatik Arşivi’nde ilgili tarih aralığında bulunan belgelerin listesi görülebilir: https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/ 1
