Özellikle Düzce ve Sakarya illerinde yoğunlaşan yeni dikim alanlarında, fındığın gerçek ekosistemi olarak tanımlanan Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki yaşlı fındık ocaklarından daha fazla verim sağlandığı belirtilmektedir.2
Türkiye’de fındık yetiştiriciliği 39 ilde yapılmaktadır. Ancak ticarete konu olan fındığın hemen hemen tamamı Artvin, Düzce, Giresun, Ordu, Rize, Sakarya, Samsun Trabzon ve Zonguldak illerinde gerçekleştirilmektedir (Harita 3).
2019 yılında fındık dikim alanı ve kabuklu fındık üretiminde en fazla üretimin olduğu dokuz ile bakıldığında en fazla fındık dikim alanı (yüzde 32,39) ve üretimin (yüzde 29,56) olduğu il Ordu ilidir. Aynı yıl dekar başına kabuklu fındık üretimine bakıldığında ise 175 kg ile Zonguldak, 137 kg ile Sakarya ili gelmektedir (Harita 3). 2019 yılında bu illerin ortalaması dekar başına 105 kg’dır.
Fındık Tedarik Zinciri; Fındık Bahçesinden Tüketiciye
Türkiye’de fındık üretiminin bahçedeki bitkiden mamul haline gelip tüketicilere erişmesi sürecinde beş aktörden söz edilebilir; fındık bahçe sahipleri, yerel tüccarlar (manav), kırıcılar, işleyiciler (ihracatçılar) ve mamul ürün yapan markalar (Grafik 3)
Fındık bahçe sahibi: Türkiye’de ekonomik amaçlı fındık üreten ve çiftçi kayıt sistemine kayıtlı yaklaşık 500 bin fındık üreticisi bulunmaktadır.
Tüccar (Manav): Fındık üreticileri ürettikleri fındıkları manav olarak isimlendirilen yerel tüccarlara satmaktadır. Manavlar peşin veya emanet usulü satın aldıkları fındıkları ya kırıcılara ya da işleyicilere satmaktadırlar. Manavlar fındık bahçe sahiplerine zaman zaman fındık hasadından önce avans vermekte, böylece avans verdiği bahçe sahibinin fındığını satın alma hakkı elde etmektedirler. Kırıcılar veya işleyicilerin sürekli çalıştığı manavlar mevcut olup, bu ilişki gelenekselleşmiştir. Türkiye’de yaklaşık 800-1000 arasında manav olduğu tahmin edilmektedir.
Kırıcılar: Fındık tedarik sürecinin üçüncü seviyesinde yer alan kırıcılar, fındığı kabuğundan ayıran ve boyut ve kalitesine göre kabuksuz fındıkların ilk ayrımını yapan işletmelerdir. Türkiye’de 170 civarında kırıcı olduğu tahmin edilmektedir. Fındık işleyicilerinin bazıları aynı zamanda kırıcı konumundadır. Hem kırıcılar hem de işleyiciler manavların en önemli finansal destekçileridir.
İşleyiciler (İhracatçılar): Dördüncü kademede yer alan işleyiciler kırıcılardan gelen fındıkların kavrulması, çeşitli boyutlara ayrılması ve talebe göre kıyılması, fındık hamuru yapılması, yağının çıkarılması gibi karmaşık işlemleri gerçekleştirmektedir. Burada işlenen fındıklar mamul üretim yapan firmalara satılmaktadır. Türkiye’de büyük ölçekli 20-25 işleyici bulunmaktadır. Bu işleyiciler aynı zamanda ihracatçı firmalardır.
Mamul üreticileri: Zincirin tüketiciden önceki son halkasıdır. İşleyiciden veya ihracatçıdan satın alınan işlenmiş fındıklar küçük ya da büyük mamul üretiminde kullanılmakta ve tüketiciye sunulmaktadır. Fındığın en fazla kullanıldığı yer çikolata ve şekerleme sanayisidir.
Bu tedarik zincirine ilave olarak farklı ülkelerden fındık ürünlerini küresel ölçekte pazarlayan tüccar ve brokerlar da bulunmaktadır.
43
