(Gabain 2007, 90). Görüldüğü üzere, Gabain saygı fiillerini tasvir fiillerinden ayrı bir şekilde modal fiiller başlığı altında ele almıştır. Gabain’ın modal fiillere verdiği “yuyunu başla-, isteyü git-“ (1988, 24) gibi örneklerde yardımcı fiil, esas anlamını yitirmeyip asıl fiil olarak kullanılmaktadır. Ancak saygı fiilleri yukarıda da açıklandığı üzere, esas eylemi ifade etmeyerek, zarf-fiilli parçadaki eylemi yalnızca işlev yönünden nitelemektedir. Bu yönüyle saygı fiilleri, modal fiillerden ayrılarak tasvir fiilleri içerisine dâhil edilmelidir.
Yaylagül de Eski Türkçede nezaket ifadelerini incelediği çalışmasında bu türden fiillere yer vermiştir. Yaylagül’ün “Alt katmandan bir kişi üst katmandan bir kişiden herhangi bir talepte bulunacaksa söylemlerinde, genellikle söylem sonunda olmak üzere, bazı özel fiiller kullanır. Bu fiiller yoluyla, konuşmacı kendini alçaltarak dinleyiciyi yüceltmekte, böylece talebinin yerine getirilmesi için zemin hazırlamaktadır” (2005, 156) sözleri de bu yardımcı fiillerin, asıl fiili saygı, nezaket işlevi yönünden tamamladığını; asıl eylem olarak kullanılmadığını ifade etmektedir.
Tokyürek (2005, 349), Gabain’ın Modal Yardımcı fiiller başlığı altında ele aldığı fiilleri belirleyici yardımcı fiiller başlığı altında vermiş, Banguoğlu (2011)’nun yarı tasvir fiilleri dediği bölüme dâhil ettiğini ifade etmiştir. Bir işi haşmetle yapmak anlamını verenlere tegin-, yarlıka- örneklerini vermiş, fakat bunlardan başka 16 farklı yardımcı fiil daha kullanıldığını “diğer belirleyici yardımcı fiiller” başlığı altında “eşidü tüketip, kodup ıdalap, yanturu kötünü” gibi örneklerle ifade etmiştir (2005, 362). “Kalıplaşma temayülü gösteren bu birleşik fiiller, hareketin nasıl yapıldığını gösterir. Uygur sahasında yaygın olarak kullanılan ‘yarlıka-‘ ve ‘tegin-‘ belirleyici yardımcı fiilleri ‘bir işi haşmetle ya da saygıyla yapmak anlamlarındadır” (2005, 349) açıklamasına rağmen Tokyürek, zarffiil + fiil yapılarını tasvir fiilleri olarak adlandırıp yeterlik, tezlik, süreklilik, yaklaşma fiili başlıkları altında değerlendirirken, burada söz konusu olan saygı fiillerini belirleyici yardımcı fiiller olarak ayrı bir başlık altında incelemiş ve ayrıca Uygur Türkçesinde saygı bildiren tasvir fiilleri olarak ayrı bir gruplandırma yapmayarak, bunları diğerleriyle aynı kategoride değerlendirmiştir.
Eraslan da Eski Uygur Türkçesi Grameri adlı eserinde bu fiilleri, ‘tasvirî yardımcı fiiller’ başlığı altında vermiş; fakat diğer tasvir fiillerinden ayrı olarak bunları saygı fiilleri olarak sınıflandırmayıp her bir fiilin kendi açıklamasında bu fiillerin, eylemin hürmetle yapıldığını ifade ettiğini dile getirmiştir. (2012, 443).
Son olarak 2016 yılında saygı bildiren ifadeleri ele aldığı çalışmasında Keskin, kalıp olarak kullanılan saygı bildiren sıfatlara yer verdikten sonra, Altun Yaruk’un yalnızca yedinci kitabında geçen ve saygı bildiren fiillerden söz etmiştir. Ayrıca bunları birleşik fiil konusu kapsamında ele almamış, bu fiillerin yalnızca anlam bakımından saygı ifade ettiğini dile getirmiştir. Keskin; küse-, yalbar- ve yükün- fiillerinin, tegin-, ötün-, yarlıka- fiillerinde olduğu gibi esas anlamlarından sıyrılmadığını belirterek bu fiilleri de çalışmasına dahil etmiştir (Keskin, 2016). Eraslan’ın da tasvir fiilleri başlığı altında küse- “esas fiilde belirtilen hareketin yapılmasının istendiğini ifade eder” (2012, 446), sakın- “esas fiilde belirtilen hareketin yapılmasının düşünüldüğünü, tasarlandığını ifade eder” (2012, 446) gibi fiillere yer verdiği görülmektedir. Ancak açıkça görüleceği gibi, küse-, sakın- vb. fiiller esas anlamını yitirmeyerek yapılan asıl eylemi (iste-, düşün-) ifade etmektedirler. Bu bakımdan bu tarz
Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi
2017, Yıl 5, Sayı: 11
Issn: 2147-8872
- 459 -
