Sağduyu Tanrısızlığın İlmihali/Din, Ahlakı Felce Uğratır
Il est avec le ciel des accomodements.
(Allah'la uzlaştırma yolları vardır.)
Ahlakın en sağlam dayanağı geçinen din, yerine -sağduyuya açık bir şekilde karşı olduğu için- kimsenin metanetle inanamadığı hayali nedenler, akıl almaz ham hayaller koymak üzere, gerçek nedenleri ahlaktan uzaklaştırır. Herkes, cezalandıran ve ödüllendiren bir Allah'a sağlam bir şekilde inandığını bize temin eder. Herkes bir cehennem ve bir cennetin varlığına inandığını söyler. Bununla birlikte, bu fikirlerin insanları daha iyi yaptığını ya da bunlardan çoğunun zihninde en hafif çıkarlara denk geldiğini görüyor muyuz? Herkes Allah'ın hükümlerinden, cezalarından çok korktuğunu söyler ve herkes insanların hükümlerinden, cezalarından kurtulacağına emin olduğunda ihtiraslarına tabi olmakta tereddüt etmez.
Yürürlükte olmayan kudretler korkusu, ender olarak yürürlükte olan kuvvetler korkusu kadar kuvvetli olur. Bilinmeyen ya da uzaktaki ceza ve eziyetler, halkın üzerinde, dikili bir darağacından ya da ibret olsun diye asılmış bir adamdan daha az etkilidir. Çevremizde kimse yoktur ki, Allah'ın gazabından korkusu, efendisinin gözünden düşme korkusu kadar büyük olsun. Bir maaş, bir unvan, bir rütbe, cehennemin azaplarını ve cennetin zevklerini unutturmaya yeter. Bir kadının okşamaları, "zatı ecellü âlâ"nın tehditlerine hemen her gün üstün gelir. Kibar bir kişi üzerinde bir latife, bir komedyen üzerinde bir zarif söz, dinin bütün korkunç haberlerinden, vaatlerinden daha çok etkili olur.
Tanrısallığın gazabını yatıştırmak için, iyi bir Peccavi'nin1 yeterli olduğu bize temin edilmez mi? Bununla birlikte, bu iyi Peccavi'nin tam bir samimiyetle söylendiği görülmez. Herhalde büyük hırsızların, ölürken bile, gasp yoluyla kazandıkları malları geri verdikleri çok ender görülür. İnsanlar sonsuz ateşlere, bu ateşlere karşı kendilerini temin edemedikleri takdirde, maruz olacaklarına kuşkusuz inanırlar. Ancak, servetlerinin bir bölümünü vakfederek, bu dünyada servet edinmelerinin tarzı hakkında pek gönlü rahat olarak ölmeyen dolandırıcı sofular çok azdır.
1 Latince bir kelimedir. "Günah işledim" demektir.