Nutuk/11. bölüm/Londra Konferansı'na iştirakimiz
Efendiler, Hariciye Vekili bulunan Bekir Sami Bey’in taht-ı riyâsetinde ayrıca ve müstakil bir heyet-i murahhasa tertip edildi. Heyet, Londra Konferansı’na suret-i mahsusada davet vukuunda icâbet ve iştirak etmek kaydıyla ve fakat zamandan istifade maksadıyla, Antalya üzerinden Roma’ya hareket ettirildi.
Heyetimiz, İtalya Hariciye Nâzırı Kont Sforza vasıtasıyla, konferansa resmen davet olundukları kendilerine tebliğ olunduktan sonra Londra’ya gitmişlerdir.
Londra Konferansı, 27 Şubat 337-1921’den 12 Mart 37’e kadar devam etti. Müsbet hiçbir netice vermedi.
Düvel-i İtilâfiye, İzmir ve Trakya nüfusları hakkında kendileri tarafından bir tahkikatın neticesini kabul edeceğimize dair, bizden vaat almak istediler. Heyet-i murahhasamız, evvelâ, bunu kabul etmişti. Ankara’dan vuku bulan ihtar üzerine, bi’l-âhire, tahkikatın icrasını, Yunan idâresinin ref’ine ta’lîk teklifinde bulundu. Düvel-i İtilâfiye, Sevr Muâhedesi’nin ahkâm-ı sâiresinin, bilâ-itiraz tarafımızdan samimiyetle tatbikini temîn etmek istediği anlaşılmıştı. Heyet-i murahhasamız, bu husustaki teklifata, red mahiyetinde cevaplar vermişti. Yunan murahhasları, tahkikatı esasından reddetmişlerdi. Bunun üzerine, Düvel-i İtilâfiye murahhasları, Türk ve Yunan heyet-i murahhasalarına, bazı teklifatı hâvi bir proje vererek, hükümetlerinden bu projeler muhteviyâtına dair alacakları cevapların, konferansa bildirilmesini talep etmişlerdi.
Bizim heyet-i murahhasamıza verilen projede, Sevr Muahe-desi ahkâmında icrâ olunacak ta’dîlâta müteallik şu noktalar vardı:
Bize bırakılan jandarma ve kıtaat-ı mahsusa miktarlarını cüz’î surette arttırmak. Memleketimizde kalacak ecnebi zâbitân adedini biraz tenkis etmek. Boğazlar mıntıkasını biraz ufaltmak. Bütçemiz üzerine mevzu tahdîdatı biraz hafifletmek. Umûr-ı nafiaya müteallik imtiyâz vermek hakkımız üzerine mevzu tahdîdatı da biraz tahfif etmek... Bundan başka adlî kapitülâsyonlar, ecnebi postaları, Kürdistan... hakkında Sevr projesinde ta’dîlât icrasını ümit ettirecek bazı mübhem vaatler...
Aynı teklifat projesinde, Ermenistan hudutlarının tayini hususu, Cemiyet-i Akvâm’ın göndereceği bir komisyona terk edilmekte idi. İzmir mıntıkasında da hususî bir idâre teşekkül edecekti. Güya, İzmir vilâyeti bize iade olunacaktı. Fakat İzmir şehrinde bir Yunan kuvveti bulundurulacak, İzmir sancağı asayişi İtilâf zâbitânı tarafından idâre olunacak, bu sancaktaki jandarma kuvveti, nüfusu nisbetine göre muhtelif anâsırdan teşekkül edecek, vilâyete Cemiyet-i Akvâm tarafından bir Hıristiyan vali tayin olunacak, İzmir vilâyeti Türkiye’ye vâridatın tezayüdüyle artacak senevî bir meblâğ tediye edecek idi.
İzmir vilâyeti hakkında teklif olunan bu tarz-ı hal ve tesviye, beş sene sonra, tarafeynden birinin talebi üzerine Cemiyet-i Akvâm’ca ta’dîl olunabilecekti.