Nutuk/1. bölüm/İngiliz Muhipleri Cemiyeti
İstanbul’da, muhtelif maksatlarla hafî ve alenî olmak üzere de, birtakım fırka veya cemiyet unvanı altında teşekküller vardı.
İstanbul’da mühim addolunacak teşebbüslerden biri İngiliz Muhipleri Cemiyeti idi. Bu isimden, İngilizlere muhip olanların teşkil ettiği bir cemiyet anlaşılmasın! Bence, bu cemiyeti teşkil edenler, kendi şahıslarını ve menfaat-i şahsiyelerini sevenler ve şahıslarıyla menfaatlerinin masûniyeti çaresini Lloyd George hükümeti marifetiyle İngiliz himayesini temînde arayanlardır. Bu bedbahtların, İngiltere Devleti’nin kül hâlinde bir Osmanlı Devleti muhafaza ve himaye etmek emelinde olup olamayacağını, bir defa mülâhaza edip etmedikleri cây-i teemmüldür.
Bu cemiyete intisap edenlerin başında Osmanlı pâdişâhı ve hâlife-i rûy-i zemin unvanını taşıyan Vahideddin, Damat Ferit Paşa, Dahiliye Nezareti’ni işgal eden Ali Kemal, Âdil ve Mehmet Ali Beyler ve Sait Molla bulunuyordu. Cemiyette İngiliz milletine mensup bazı sergüzeşt-cûlar da vardı. Meselâ: Rahip Frew gibi. Ve muâmelât ve icrââttan anlaşıldığına göre, cemiyetin reisi Rahip Frew idi.
Bu cemiyetin iki cephe ve mahiyeti vardı. Biri alenî cephesi ve medenî teşebbüsâtla, İngiliz himayesini talep ve temîne ma’tûf mahiyeti idi. Diğeri hafî ciheti idi. Asıl faaliyet bu cihette idi. Memleket dahilinde teşkilât yaparak isyan ve ihtilâl çıkarmak, şuur-ı milliyi felce uğratmak, ecnebî müdahalesini teshîl etmek gibi hainâne teşebbüsât, cemiyetin bu hafî kolu tarafından idâre edilmekte idi. Sait Molla’nın cemiyetin alenî teşebbüsâtında olduğu gibi hafî cihetinde de ondan daha ziyade rolör olduğu görülecektir. Bu cemiyet hakkında söylediklerim, sırası geldikçe vereceğim izâhât ve icabında irâe edeceğim vesâikle daha vâzıh anlaşılacaktır.