Kitâb-ı Dedem Korkut Alâ Lisan-ı Tâife-i Oğuzân/Basat depe gözi öldürdiği toyı beyân eder

Basat depe gözi öldürdiği toyı beyân eder

hânum hey

meger hânum bir gün oguz otururiken üstine yagı geldi dün içinde ürkdi göçdi kaçup gederiken aruz kocanuñ oglancugı düşmiş bir aslan bulup götürmiş beslemiş oguz gene eyyâmıla gelüp yurdına kondı bayındır hânuñ ılkıcısı gelüp haber getürdi eydür

hânum sazdan bir aslan çıkar at urur apul apul yöriyişi âdam gibi at basuban kan sömürür aruz eydür hânum ürkdügümüz vaktın düşen menüm oglancugumdur belki dedi begler bindiler aslan yatagı üzerine geldiler aslanı kaldurup oglanı tutdılar aruz oglanı evine getürdi şadîlık etdiler yele içme oldı ammâ oglanı ne kadar getürdilerise turmadı gerü aslan yatagına vardı gerü tutup getürdiler dedem korkud geldi eydür

oglanum sen insânsın hayvânıla musâhib olmagıl gel yahşı at bin yahşı yigitlerile eş yort dedi ulu kardaşuñ adı kıyan selcükdür senüñ aduñ basat olsun aduñı men verdüm yaşuñı allâh versün dedi

oguz bir gün yaylaya göçdi aruzuñ bir çobanı varıdı adına koñur koca sarı çoban derleridi oguzuñ öñince bundan evvel kimse göçmezidi uzun bıñar demegile meşhûr bir bıñar varıdı ol bıñara perrîler konmışıdı negâhından koyun ürkdi çoban ögece kakıdı ilerü vardı gördi kim perrî kızları kanat kanada baglamışlar uçarlar çoban kepenegini üzerlerine atdı perri kızınuñ birini tutdı tama' edüp derhâl cimâ eyledi koyun ürkmege başladı çoban koyunuñ öñine segirtdi perrî kızı kanat urup uçdı eydür

çoban yıl tamâm olıcak mende emânetüñ var gel al dedi amm3a oguzuñ başına zevâl getürdüñ dedi çobanuñ içine korhu düşdi ammâ kızuñ derdinden beñzi sarardı

zamânıla oguz gene yaylaya göçdi çoban gene bu bıñara geldi gene koyun ürkdi çoban ilerü vardı gördi kim bir baganak yatur yaldır yaldır yaldurur perrî kızı geldi eydür

çoban emânetüñ gel al ammâ oguzuñ başına zevâl getürdüñ dedi çoban bu bagabagı göricek 'ibret aldı gerü döndi sapan taşına tutdı urdukça böyadi çoban baganagı kodı kaçdı koyun ardına düşdi meger oldem bayındır hân beglerile seyrâna yetmişleridi bu bıñaruñ üzerine geldiler gördiler kim bir 'ibret nesne yatur başı göti belürsiz çevre aldılar endi bir yigit bunı depdi depdükçe böyidi birkaç yigit dahı ebitdiler depdiler depriklerince böyüdi aruz koca dahı enüp depleri mahmûzı tokındı bu baganak yarıldı içinden bir oglan çıkdı gevdesi âdam depesinde bir gözi var aruz aldı bu oglanı etegine sardı eydür

hânum munı maña verüñ oglum yasatıla beşleyeyin dedi bayındır hân senüñ olsun dedi aruz depegözi aldı evine getürdi buyurdı bir dâye geldi emcegini agzına verdi bir sordı olanca südin aldı iki sordı kanın aldı üç sordı cânın aldı birkaç dâye getürdiler helâk etdi gördiler olamaz süd ile besleyelüm dediler günde bir kazan süd yetmezidi beslediler böyidi gezer oldı oglancuklarıla oynar oldı oglancuklaruñ kiminüñ burnın kiminüñ kulagın yemeye başladı elhâsılı ordı bunuñ ucından katı encindiler 'âciz kaldılar aruza şikâyet edüp aglaşdılar aruz depegözi dögdi sögdi yasak eyledi eslemedi âhır evinden kovdı depegözüñ perî anası gelüp oglınuñ parmagına bir yüzük geçürdi ogul saña oh batmasun tenüñi kılıç kesmesün dedi depegöz oguzdan çıkdı bir yüce taga vardı yol kesdi âdam aldı böyük harâmî oldı üzerine birkaç âdam görderdiler oh atdılar batmadı kılıç urdılar kesmedi süñüyile sançdılar ilmedi çoban çoluk kalmadı hep yedi oguzdan dahı âdam yemege başladı oguz yıgılup üzerine vardı depegöz görüp kakıdı bir agacı yerinden kopardı atup elli altmış âdam helâk eyledi ayplar başı kazana darb urdı dünyâ başına tar oldı kazanuñ kardaşı kara göne depegöz elinde zebûn oldı dozân oglı alp rüsdem şehîd oldı öşün koca oglı gibi pehlevân elinde şehîd oldı aruk cândan iki karındaşı depegöz elinde helâk oldı demür tonlı mamak elinde helâk oldı bıyıgı kanlu bügdüz emen elinde zebûn oldı ağ sakallu aruz kocaya kan kusdurdı oglı kıyan selcüküñ ödi yarıldı oguz depegöze kâr kılmadı ürkdi kaçdı depegöz çevüzüp öñin aldı oguz salı vermedi gerü yerine kondurdı elhasıl oguz yedi kerre ürkdi depegöz öñin alup yedi kerre yerine getürdi oguz depegöz elinde tamâm zebûn oldı vardılar dede korkutı çagırdılar anuñıla tanışdılar gelüñ kesim keselüm dediler dedm korkudı depegöze gönderdiler geldi selâm verdi eydür

oguz depegöz oguz elüñde zebûn oldı buñaldı ayaguñ topragına meni saldılar saña kesim verelüm derler dedi depegöz eydür

günde altmış âdam verüñ yemege dedi ded korkud eydür

bu vechile sen âdam komaz dükedürsin dedi ammâ günde iki âdam ile beşyüz koyun verelüm dediler dede korkud böyle degeç depegöz eydür

hoş öyle olsun evet menüm maña iki âdam verüñ yemegüm benüm pişürsün men yeyeyim dedi dede korkud döndi oguza geldi eydür

yüñlü koca ile yapagulu kocayı depegöze verüñ aşın pişürsin dedi ve hem günde ik âdam ile beş yüz koyun istedi dedi bunlar dahı râzı oldı dört oglı birin verdi üçi kaldı üç olan birin verüp iki kaldı iki olan birin verdi biri kaldı kapak han derler bir kişi var idi iki oglı var idi bir oglın verüp biri kalmış idi gerü nevbet tolanup aña gelmişidi anası feryâd edüp agladı zârılık eyledi mege hânum aruz oglı basat gazâya getmişidi ol mahalda geldi karıcuk eydür basat şimdi akından geldi varayın bolay ki maña bir esîr vereyidi oglancugum kurtarayıdım dedi basat altunlu günlügin tiküp oturur iken gördiler ki bir hâtun kişi gelür geldi içerü basat girdi selâm verdi agladı eydür

avcına sıgmayan uluñlu ohlı
ardıl teke boynızından katı yaylı
iç oguzda taş ogzuda adı bellü
aruz oglı hânum basat maña meded

dedi basat eydür

ne dilersin karıcuk eydür

yalancı dünye yüzinde bir er kopdı yaylımında oguz elin kondurmadı kara pûlad üz kılçlar kesen kılını kesdüremedi kargucıda oynadanlar ildüremedi kayın ohı atanlar kâr kılmadı alplar başı kazana bir darb urdı kardaşı kara göne elinde zebûn oldı bıyıgıkanlu bügdüz emen elinde zebûn oldı ag sakallu babañ aruza kan kusdurdı meydân yüzinde kardaşuñ kıyan selcük ödi şındı cân verdi kalın oguz beglerin dahı kimini zebûn edüp kimini şehîd eyledi yedi katla oguzı yerinden sürdi kesim dedi kesdi günde iki âdam beşyüz koyun istedi yüñlü koca ile yapagulu kocayı aña hizmetkâr verdiler dört oglı olan birin verdi üç olan birin verdi iki olan birin verdi iki oglancugum varıdı birin verelüm biri kaldı çevrüldi nevbet gerü maña geldi anı dahı isterler hânum maña meded dedi basatuñ karañgulu gözleri yaşıla toldı karındaşiçün soylamış görelüm hânum ne soylamış eydür

kırk yerde tikilmiş otahlaruñ
o zâlim yıkdurdı ol kardaş
yügrük

olan atlaruñ tavlasından
o zâlim seçdürdi ola kardaş
beserek beserek develerüñ katarından
o zâlim ayırdı ola kardaş
şölenüñde kırduguñ koyunuñ
o zâlim kırdı ola kardaş
güvencümile getürdügüñ gelincügüñ
o zâlim senden ayırdı ola kardaş
ag sakallu babamı
ogul deyi aglatduñ ola kardaş
agcam yüzlü anamı
sızlatduñ ola kardaş
karşu yatan kara tagum yüksegi kartaş
akındılı görklü suyumuñ taşkunı kardaş
güçli belüm kuvveti
karuñu gözlerümñ aydın kardaş
kardaşumdan ayrıldum

deyü çok agladı zârılık kıldı ol hâtûn kişiye bir esîr verdi var ogluñı kurtar dedi hâtûn aldı geldi oglı yerine verdi hem hem ogluñ geldi deyü aruza muştuladı aruz sevündi kalın oguz begler ile basata karşu geldi basat babasınuñ elin öpdi aglaşdılar bozlaşdılar anasınuñ evine geldi anası karşu geldi oglancugını kuçdı basat anasınuñ elin öpdi görişdiler bozlaşdılar oguz begleri derildi yemeler içmeler oldı basat eydür

begler kardaş ugrına depegöz ile bulışuram ne buyurursız dedi kazan beg burada soylamış görelüm hânum nece soylamış eydür

kara evren kopdı depegöz
arş yüzinde çevürdüm alımadum basat
kara kaplan kopdı depegöz
kara kara taglarda çevürdüm alımadum basat
kagan aslan kopdı depegöz
kalıñ sazlarda çevürdüm alımadum basat
er olsañ yeg olsañ mere men kazanca olmayasın basat

dedi

ag sakallu babañı aglatmagıl
ag bürçeklü atañı bozlatmagıl

basat eydür

elbetde varuram kazan eydür

sen bilürsin babası agladı eydür

ogul ocagum issüz koma kerem eyle varma dedi basat eydür

yog ag sakallu 'azîz baba varuram dedi eslemedi bilüginden bir tutam oh çıkardı beline sokdı kılıcın hamâyil kuşandı yayın karusıña bırakdı eteklerin kıvırdı babasınuñ anasınuñ elini öpdi helâlleşdı hoş kaluñ dedi

depegöz oldufgı salahâne kayasına geldi gördi depegöz güne karşu arhasın vermiş yalıñuz çekdi belüinden bir oh çıkardı depegözüñ yagırına bir oh urdı oh geçmedi pârelendi bir dahı atdı ol dahı pâre pâre oldı depegöz kocalara eyitdi

bu yerüñ siñegi bizi üşendürdi dedi basat bir dahı

atdı ol dahı pârelendi bir pâresi depegözüñ öñine düşdi depegöz sıçradı bakdı basat gördi elin elien çaldı kas kas güldi kocalara eydür

oguzdan yene bize bir turfanda kurı geldi dedi basatı öñine katdı tutdı bogazdan salındurdı yatagına getürdi erügini koncına sokdı eydür

mere kocalar ekindü vaktı munı maña çeviresiz yeyem dedi yene uyudı

basatuñ hanceri varıdı erügini yardı içinden çıkdı eydür

mere kocalar munuñ ölümi nedendür eyitdiler

bilmezüz ammâ gözinden gayrı yerde et yokdur dediler basat depegözüñ yaşını ucına geldi kapak kaldurdı bakdı gördi kim gözi etdür eydür

mere kocalar süglügi ocaga koñ kızsun dedi süglügi ocaga bırakdılar kızdı basat eline aldı adı görklü muhammede salavât getürdi süglügi depegözüñ gözine eyle basdı kim depegözüñ gözi helâk oldı şöyle na'ra urdu haykırdı kim tag u taş yatgulandı basat sıçradı koyun içine magaraya düşdi

depegöz bildi kim basat magaradadur magaranuñ kapusın alup bir ayagın kapununñ bir yanına birin dahı bir yanına kodı eydür

mere koyuñ başları erkeç bir bir gel geç dedi bir bir gelüp geçdi her birinüñ başların sıgadı toklıcaklar devletüm sakar koç gel geç dedi bir koç yerinden kalkdı gerinüp sündi def'î basat koçı basup bogazladı derisini yüzdi kuyrugıyıla başını deriden ayırmadı içine girdi bata depegözüñ öñine geldi depegöz de bildi kim basat deri içindedür eydür

ay sakar koç menüm nereden helâk olacagum bildüñ şöyle çalayım seni magara dîvârına kim kuyruguñ magarayı yaglasun dedi basat koçuñ başını depegözüñ eline sundı depegöz boynuzından berk tutdı kaldırıcak boynuz deriyile elinde kaldı basat depegözüñ budı arasından sıçrayup çıkdı depegöz boynuzı götürüp yere çaldı eydür

oglan kurtılduñmı basat eydür

depegöz boynuzı götürüp yere çaldı eydür

oglan kurtılduñmı basat eydür

tañrım kurtardı depegöz eydür

mere oglan ay şol barmagındaki yüzügi parmaguña tak sana oh ve kılıç kâr eylemesün basat aldı yüzügi parmagına geçürdi depegöz eydür

oglan yüzügi alup takınduñmı basat eydür

takındum depegöz basatuñ üzerine kodı hançerile çaldı kesdi sıçradı geñ yerde turdı gördi kim yüzük gene depegözüñ ayagı altında yatur depegöz eydür

kurtılduñmı basat eydür

tañrım kurkardı

depegöz eydür

oglan şol günbedi gördüñmi eydür

gördüm depegöz eydür

menüm hazînem var ol kocalar almasunlar var mühürlerdi basat günbed içine girdi gördi kim altun akça yıgılmış bakarak gend'özin unıtdı depegöz günbedüñ kapusın aldı eydür

günbede girdüñmi basat eydür

girdüm depegöz eydür

şöyle kılıç çalayım ki günbedile tartagan olasın dedi basatuñ diline bu geldi kim lâ ilâhe illâ'llâh muhammedün resûlu'llâh dedi hemândem günbed yarıldı yedi yerden kapu açıldı birinden taşra geldi depegöz günbede elin sokdı eyle kaçadı kim günbed zîr ü zeber oldı depegöz eydür

oglan kurtılduñmı basat eydür

tañrım kurtardı dedi

depegöz eydür

saña ölüm yogımış şol magarayı gördüñmi basat eydür

gördüm eydür

anda iki kılıç var biri kınlu biri kınsuz ol kınsuz keser menüm başumı var getür menüm başumı kes dedi basat magara kapusına vardı gördi bir kınsuz kılıç turmaz ener çıkar basat eydür

men muña bîtekellüf yapışmayam deyüp gendü kılıcın çıhardı tutdı iki pâre böldi vardı bir agaç getürdi kılıca tutdı anı dahı iki pâre eyledi pes yayını eline aldı ohıla ol kılıç asılan zencîri urdı kılıç yere düşdi gömildi gendü kılıcın kınına sokdı balçagından ol kılıcı berk tutdı geldi eydür

mere depegöz neçesin dedi depegöz eydür

mere oglan dahı ölmedüñmi basat eydür

tañrım kurtardı depegöz eydür

saña ölüm yogımış dedi çagırup depegöz soylamış görelüm ne soylamış eydür

gözüm gözüm yalıñuz gözüm
sen yalıñuz gözile men oguzı sındurmışıdum
ala gözden ırduñ yigit meni
tatlu cândan ayırsun kâdir seni
eyle kim men çekerem göz buñunı
heç yigide vermesün kadir tañrı göz buñunı

dedi depegöz gene eydür

kalurda koparda yigit yerüñ ne yerdür
karañu dün içinde yol azsañ umuñ nedür
kaba 'alem götüren hânuñuz kim
kırış güni öñdin
ag sakallı babañ adı nedür
alp eren adın yaşurmak 'ayb olur
aduñ nedür yiğit degil maña

dedi basat depegöze soylamış görelüm hânum ne soylamış

kalurda koparda yerüm gün ortaç
karañu dün içre yol azsam umum allâh
kaba 'âlem götüren hânumuz bayındır hân
kırış güni öñdin depen salur

oglı kazan
atam adını sorar olsañ kaba agaç
anam adın deriseñ kagan asalna
menüm adum sorarısañ aruz oglı basatdur

dedi depegöz eydür

emdi kardaşlar kıyma maña dedi basat eydür

mere kavat ag sakallu babamı aglatmışsın
karıcuk ag bürceklü anamı bozlatmışsın
karındaşum kıyanı öldürmişsin
agca yüzlü yengemi tul eylemişsin
ala gözlü bebeklerin ögsüz komışsın
kormıyam seni kara pûlad ür kılıcum tartmayınca
kafalu börklü başuñ kesmeyince
alca kanuñ yeryüzine tökmeyince
kardaşum kıyanuñ kanın almayınca
komazam

dedi depegöz dahı burada soylamış eydür

kalkubanı yerümden turam deridüm
kalın oguz beglerinden 'ahdum bozam deridüm
yeñiden toganın kıram deridüm
bir kez âdam etine toyam deridüm
kalın oguz begleri üzerüme yıgılup gele

deridüm
kaçubanı salahâne kayasına girem deridüm
agır mancımık taşıla atam deridüm
enüp baş başuma düşüben ölem deridüm
ala gözden ırduñ yigit meni
tatlu cândan ayırsun kâdir seni

dedi depegöz bir dahı soylamış eydür

ag sakallu kocaları çok aglatmışam
ag sakallı karışı tutdı ola gözüm seni
ag bürçeklü karucukları çok aglatmışam
gözi yaşı tutdı ola gözüm seni
elcügezi kınalı kırcugazları çok yemişem
karışçuları tutdı ola gözüm seni
eyle kim çekerem men göz buñunı
heç yigide vermesün kâdir tañrı göz buñını
gözüm gözüm ay gözüm yalıñuz gözüm

dedi basat kakıyup yerinden turı geldi bugra gibi depegözi dizi üzerine üzerine çökerdi depegözüñ gendü kılıcıyıla boynını urdı dildi yaya kirîşin takdı süriyi magara kapusına geldi yüñli koca ile yapagulu kocayı oguza muştucı gönderdi ag boz atlar binüben yörişdiler kalın oguz ellerine haber geldi at agızlu aruz koca evine çapar geldi atasına basatuñ sevinç verdi

muştulık ogluñ depegözi depeledi dedi kalın oguz begleri yetdiler salahâne kayasına geldiler depegözüñ başını ortaya getürdiler dedem korkud gelüben şadılık çaldı gâzî erenler başına ne geldigin eydi verdi hem basata alkış verdi

kara taga yetdügüñde işit versün

kanlu kanlu sulardan geçit versün

dedi

erligile kardaşun kanın alduñ

kalın oguz beglerini buñdan kurtarduñ

kâdir allâh yüzüñ ag etsün basat dedi

ölüm vaktı geldügünde arı îmândan ayırmasun

günâhuñuzı adı görklü muhammed mustafâya bagışlasun

hânum hey