İskendernâme/501-600
501. Bu sebebden işi tutmışken nizâm
Nâ-gehân bozıldı olmadı temâm
502. Ol kırânda yaradıldı Âdem dahı
Ol kırânda oldı hem âlem dahı
503. Lâ-cirem her iş hem-ân k’olur temâm
‘Âlem ü âdemde bozılur nizâm
504. Dünyadan kimse murâd almış degül
Kimsenüñ işi temâm olmış degül
505. Pes didiler kim bu meymûn-ahteri
İdiser Hak şark u garbuñ serveri
506. Yidi İklîmi müsahhar kılısar
Cânları kendüye çâker kılısar
507. İster-iseñ şarkdan tâ-hadd-i garb
Kalmaya yir k’anda bu kılmaya harb
508. Çünki koya başına Cem bigi tâc
Ala Dârâ bigi biñ hândan harâc
509. Kanda k’ola kılıcı Dahhâk-fer
Bulmaya Cemşîd orada zafer
510. İy ki niçe Behmen ü İsfendiyâr
Olısar bunuñ katında bende-vâr
511. Feylekûs oldı bu sözden şâd-mân
Virdi tâli’ tutana genc-i girân
512. Genc anuñ-çundur ki anı vireler
Yohsa anı renc-ile niçün direler
513. Pes yidi gün îd itdi ol nâm-ver
Virdi yohsullara bî-had sîm ü zer
514. Düzdi bir meclis ki Zühre rengini
Görüben bırakdı elden çengini
515. Olup Eflâtûn-ıla Bukrât şâd
Virdiler ol gün aña İskender ad
516. Çünki hükm olmışdı ol ferruh-piser
Yüriyiben şark u garbı tutısar
517. Herbirine şark-ıla garbuñ Arab
Karn komışdı kelâmında lakab
518. Dahı dirler çünki togdı ol bahtiyâr
İki gîsûsı var-ıdı tâb-dâr
519. Karn-gîsûdur bu-y-ıdı bir sebeb
K’aña Zü’l-Karneyn urdılar lakab
520. Buldılar bir dâye aña hûb-rûy
Nîg-hulk u ca’d-zülf ü müşg-bûy
521. Ten-dürüst ü pâk-asl u nev-cüvân
Hûb-tab’u nîg-rây u hurde-dân
522. Altı yıl âyîn-ile ol şâh-zâd
Terbiyet buldı vü lâyık bûd u zâd
523. Yidisinde âgâz itdi ol nâm-ver
Tâ ki ögrene Ârestûdan hüner
524. Hikmetüñ aksâmına itdi şürû’
Bildi cümle ger usûl ü ger fürû’
525. Añlayup ilm-i İlâhîden habar
Eyledi kısm-ı tabâyi’de nazar
526. Hem riyâzet ilmini bildi temâm
Cümle asl u fer’-ile ol nîg-nâm
527. Hem amelden ilm-i menzil hem siyer
Hem siyâsetden key añladı haber
528. Oldı on yaşında ol bir feylesûf
Kim felek esrârına buldı vukûf
529. Şöyle eşyâyı kemâhî añladı
K’anı üstâdı Arestû tañladı
530. Hendese-eşkâl-ıla çün kıldı farz
Yiri gögi bildi cev cev tûl u arz
531. Tıbda hem bahs itdi ol Bukrât-ıla
Dahı Eflâtûn u hem Sokrât-ıla
532. Çünki on yaşadı ol gîtî-fürûz
Tazı atlar istedi vü bâz u yûz
533. Sayd u atlanmak nicedür bildi bes
İlm-i tîr ögrenmege kıldı heves
534. Oldı ol san’atda şöyle kim kader
Kılur-ıdı okı zahmından hazer
535. Çünki alurdı eline evvel kemân
Kaçar-ıdı okı sehminden gümân
536. Çünki onbiş yaşına irişdi şâh
Feylekûsa irdi fermân-ı İlâh
537. Gerçi kim ola kişi mîr-i ecel
Zûd-mîr olur çün irişe ecel
538. Teng görindi aña işbu fenâ
Tengdür hod bî-gümân dâr-ı fenâ
539. Emn var sanma bu yirde iy ulu
Kim ecel korkusı-durur toptolu
540. Şem’ bigi kamuyı eritdi bu bîm
Ne nebî buldı aña çâre ne hakîm
541. Kamusı bu mihnet-ile öldiler
Tünd-bâd-ı kahr-ıla hâk oldılar
542. Kimsene bu derde dermân bulmadı
Çâresin kimse bu derdüñ bilmedi
543. Bulınur her ukdeye müşkil-güşây
İdemez bu ukdeyi hal hîç-rây
544. Hîç kimsene varamaz uhdeye
Kim küşâyiş bula işbu ukdeye
DÂSİTAN-I VEFÂT-I FEYLEKÛS VE İBTİDÂ-YI ZUHÛR-I İSKENDER-İ ZÜ’L-KARNEYN
545. Feylekûs öldi vü Zü’l-Karneyn şâh
Rûm iklîmine oldı pâdişâh
546. Rây-ıla Rûmı müsahhar eyledi
Begleri kendüye çâker eyledi
547. Devletüñ ser-mâyesidür hüsn-i rây
Rây-durur bî-gümân zıll-ı hümây
548. Rây-ıla olur her kişi kim ola şâh
Râydur ârâyiş-i taht u külâh
549. Nakz idüp halk Dârâ ahdini
Muhkem itdiler Sikender akdini
550. Kamu anuñ-ıla hem-ahd oldılar
Sankim ol şîr ü bular şehd oldılar
551. Çünki gördiler Sikender lutfını
Kodılar Dârâyı añup unfını
552. Lutfıl’olsa tâ’ata var i’tibâr
Unf-ıla oldukda kalmaz pâyidâr
553. Kamu halka sen gerek lutf idesin
Lutf varken hayf kim unf idesin
554. Kul olur lutf-ıla âzâde kişi
Unf-ıla âsîlıg olur kul işi
555. Kankı iş kim unf-ıla hâsıl olur
Unf çün götrile ol zâyil olur
556. Unfı ol vaktın gerek ide kişi
Kim anuñ lutf-ıla bitmeye işi
557. Bir melik kopdı Sikender kim bu Rûm
Hâtemine oldı nerm eyle ki mûm
DER-TEMSİL VE HÂTİME-İ DÂSİTÂN
558. Akl Arestû nefs Zü’l-Karneyndür
Rûh mülk-i Rûm iy deryâ-yı dür
559. Nefsüñi eger akluñ te’dîb ide
İlm-ile ahlâkuñı tehzîb ide
560. Her ne kim işler-iseñ meşkûr ola
Mülk-i rûh ucdan uca ma’mûr ola
561. Kâbil eyle nefsi akluñ pendine
Cânuñı düşürme şehvet bendine
562. Nefsdür kim sini yilter kül-hene
Akldur kim sini iltür gül-şene
563. Kim Sikender-vâr olasın nîg-baht
Kuds mülkinde bulasın tâc u taht
564. Sen eger ol tâc u tahtı bulasın
Aybını bu mülk ü bahtuñ bilesin
565. Kim bu fânîdür ü bes endek-bekâ
Ol-durur bâkî k’aña irmez fenâ
566. Nesne ki ardınca fenâ ola anuñ
Mihnetidür bî-gümân cân u tenüñ
567. Mihnet-ile kişi ne lezzet bula
Mihnet olan yirde ne râhat ola
568. Her ne kim katuñda ol ni’met-durur
Çün bekâsı yok saña nıkmet-durur
569. Her vücûduñ k’âhiri ola adem
Varlıgından ehl-i akl urmaya dem
570. AHMEDÎ’nüñ ger sözin işidesin
Kendüzüñe devleti iş idesin
571. Kim sözi anuñ kamu cândan gelür
Her ne kim eydürse irfândan gelür
572. Hâtırı anuñ melâyık câmıdur
Her ne söz kim diye Hakk ilhâmıdur
573. Ger anuñ sözi-y-le idesin amel
Hergiz işüñde bulınmaya halel
574. Bî-halel gerek-durur k’ola her iş
Koma işüñde halel hergiz düriş
DÂSİTÂN-I CÜLÛS-I İSKENDER BE-RAHT-I PÂDİŞÂHÎ-VE SIFAT-I ŞİRİN
575. Sûz-ile düzet mugannî sâzuñı
Râst it her perdede âvâzuñı
576. Nagme-sâz olup nüvâda söylegil
Cümle uşşâkı muhayyer eylegil
577. Çün Sikender oldı Rûma pâdişâh
Dürlü gevherden düzetdi tâc-gâh
578. Mâl dökdi vü hazîne eyledi cem’
K’ide Rûma düşmen olanları kam’
579. Pes te’emmül itdi rûşen-rây-ıla
Kim n’ide kim baht pâ-ber-cây ola
580. Neyleye k’artura mâl u devletin
Dilegince ide mülki besţatin
581. Cem’ itdi bir yire ‘âkılları,
Feylesûf u kârdân fâżılları
582. Tâ bulara sora ‘âlem hâlini
Bile bu mâl u sipihr ahvâlini
583. Dahı anlardan işide dürlü pend
Ola ol pendi dutıban sûd-mend
584. İşbu âlem hâlini her kim bile
Ni’met-i ukbîyi oldur kim bula
585. Her ne âkıllar ögüdüni duta
Dünyi kaygusından olmaya dü-tâ
SÜVÂL-İ İSKENDER EZ-HÜKEMÂ Kİ ASL-I ÂLEM-İ Çİ-BÛD
586. Pes Arestû geldi ol Bukrât-ıla
Dahı Eflâtûn u hem Sokrât-ıla
587. Didi bunlara ki iy erkân-ı mülk
Kim kamu tendür ü sizsiz cân-ı mülk
588. Cümle eşyâyı kemâhî bildüñüz
Kamu müşkil ukdeyi hal kılduñuz
589. İlm ü hikmetde çü koduñuz kadem
Bildüñüz nedür hudûs-ıla kıdem
590. Çünki mevcûdâtı kısmet kılduñuz
Mümkin ü vâcib ne-durur bildüñüz
591. Bildüñüz cevher nedür nedür araz
Âferînişden ne nesnedür garaz
592. Añladuñuz âkıl u ma’kûl ne
Bildüñüz illet ü nedür ma’lûl ne
593. Mümkinâtuñ mâddesin çünkim ayân
Bildüñüz idüñ baña cümle beyân
594. Diñ bu sûretler heyûlâsı nedür
Hem bu illetlerden ûlâsı nedür
595. Ne-y-idi bu âlemüñ aslı diñiz
N’olısar hem cüzvi vü külli diñiz
CEVÂB-I HUKEMÂ SÜVÂL-İ İSKENDER-RÂ
596. Did’Arestû şâha kim iy şehriyâr
Bil ki kamu nesnenüñ aslı-y-dı nâr
597. Kamu nesne andan oldı ibtidâ
Aña döner girü irse intihâ
598. Orada kim aslı od ola anuñ
Râhatı nice ola cân u tenüñ
599. Didi pes Bukrât kim asl-ı hayât
Çün hevâdur andan oldı kâyinât
600. Aslda çün kamu bâd-ıdı hemîn
Cümle anuñ-çun soñra bâd olur yakîn