2
zettiler. İnsanların dünya hakkında fikri 400 sene eveline kadar bu merkezde idi.
Ondan soradır ki, merkezde, arzın değil, Güneşin bulunması lâzımgeldiği ortaya atıldı. Bu hakikat, ancak XVII inci asırda kabul olundu.
Anlaşılıyor ki, kâinat ve onun sonsuz genişliği, yani feza, hakkındaki fikrimiz yenidir.
KÂİNAT Bugün kâinat dediğimiz zaman, nihayetsiz genişlik ile bunun içinde dönen yıldızları, güneş âlemini ve bütün bunların hepsi birden düşünülünce zihnimizde hasıl olan mefhumu, ifade etmiş oluruz.
Kâinatın varlığı, bu payansız büyüklük, hakikî, şe'ni varlıkların birliğidir. Bu varlıkları, biribirine bağlayan, aralarındaki ahengi uyduran zarurî, daimî, umumî kanunlar vardır.
Kâinatın varlığından anlaşılan kuvvet, hareket kâinatın kanunlarına tâbidir.
TABİAT İşte, tabiat, hem kâinatın varlıklarının birliğidir ve hem ayni zamanda, kâinatın kanunlarına tâbi hareket ve kuvvettir. O halde tabiat hem kanunların sahibidir, hem de ayni kanunların tâbiidir. Nasıl ki, millet devlettir; bu itibarla kanunların sahibidir ve onları infaz eden kuvvettir; fakat ayni zamanda kendi de bu kanunlara tâbidir.
Bütün varlıklar, tabiatte dahil ve onun kanunlarına tâbi olunca, hayat sahibi olan her nevi mahlûklar, insanlar dahi şüphesiz bundan hariç ve müstesna olmazlar.
TABİATIN BÜYÜK KANUNU Filhakika, insan, tabiatin mahlûkudur. Hayatın büyük kaidesi de tabiate tâbi olmaktır. Tabiatte hiçbir şey yokolmaz ve hiçbir şey yoktan varolmaz. Yalnız tabiati vücude getiren varlıklar, tabiatin kanunları icabı olarak şekillerini değiştirirler. Arzın ve hayatın mütalea ve tetkikinde bu hakikat pek açık görülür.
ZEKÂ Fakat şunu söyliyelim ki, insanların bütün bilgileri ve inanışları, insanın zekâsı eseridir. Zekâ tabiî olan dimağdan çıkar. Bundan, tabiati anlamakta zekânın, en büyük cevher ve müessir olduğu anlaşıldığı gibi tabiatin fevkinde ve haricindeki bütün mefhumların, insan dimağı için kendi tarafından uydurma şeylerden başka bir şey olmıyacağı meydana çıkar.
