Hikayet-i Oğuznâme-yi Kazan Beg ve Gayrı/Hikâyet-i salur kazanuñ evi yagmalandugıdır
Hikâyet-i salur kazanuñ evi yagmalandugıdır
bir gün ulaş oglı erenlerüñ arslanı tülü kuşuñ yavrusı beze miskîn ümedi amit suyınuñ arslanı karacuguñ kaplanı koñur atuñ eyesi hân uruzuñ babası bayındır hânuñ güyegüsi kalın oguz devleti kalmış yigit arkası han kazan yerinden turmışıdı toksan başlu bân evlerin kurmışıdı toksan yerde ala hali ipek döşenmişidi seksen yerde bâdyalar kurılmışıdı altun ayag sürâhiler dizilmişidi tokuz kara göz hûb suratlu saçı ardına örilü gögsi kızıl dügmelü elleri beleginden kınalu kâfir kızları oguz beglerine sagrak sunup içerlerdi içerek ulaş oglı kazânuñ şarab başına çıkdı kaba dizi üstine çökdi eyitdi
ünüm añlañ sözüm dinleñ begler yata yata yanımız agrıdı tura tura belümüz kurudı yöriyelüm begler avlayalum kuşlayalum sıgın geyik yıkalum kayıdalum otagumuza gelelüm yeyelüm içelüm hoş geçelüm dedi at agızlı arûz koca dizin çökdi eydür
agam kazan maslahatdur dedi agam sası dinlü gürcistân agzında oturursın orduñ üstine kimi korsun dedi kazan eyitdi
üçyüz yigidile oglum urûzı koram dedi hemân koñur atını çekdürdi kazân bindi yanınca kalın oguz begleri bindi ala taga leşker ile kazân ava çıkdı bu yaña kafirüñ casusı casuslayup varubanı şökli melike haber verdi yedi biñ alaca atlu karaca kafir yılgadı gece içinde kazan begüñ ordısınuñ üstine geldi altun bân evlerini kafir çapdı kızını gelini çagrışdurdı tavla tavla şahbâz atlarına kâfir bindi katar katar develerini kafir yetdi agır hazinesini kafir yagmaladı kırk ince kızıyıla boyı uzun bürli hâtunı esir etdi mazan begüñ karıcık anası deve boynına asılu getdi hân kazanuñ oglı uruz beg üç yüz yigidile eli boynı baglu esir getdi eylik oglı sarı kolmaş kazan begüñ evi sütinde şehid oldı kazanuñ bu işlerden haberi yok tekvur eydür
begler kazana aceb iş oldı malını menalini evini oglını kızını örme saçlu karıcık anasını biz almışuz kafirüñ birisi eydür kazana bir hayf dahı kaldı şökli melik eydür
nedür kafir eydür
kapulı kara dervend agzında kazanuñ on biñ koyunı var şol koyu dahı alsak kazana böyük hayf olurdı dedi şökli melik hemân emr etdi altı yüz kafir varsun dedi ol koyunı sürsün dedi altı yüz kafir seçilüp koyuna getdi gece yaturken karacık çoban kara kaygulu düş gördi beliñleyü örü durdı kıyan güci demür güci iki kardaşını yanına aldı agıluñ kapusını berkitdi üç yerde depe gibi taş yıgdı ala kollı sapanını eline aldı nâgâh altı yüz kafir kuyulu geldi kafir eydür
karanku ahşamda kaygulu çoban karıla yagmur yaganda çakmaklu çoban mere çoban kazan begüñ dünlügi altun bân evlerin biz yakmışuz tavla tavla atlarını biz binmişüz katar katar develerin biz yetmişüz karıcık anasını biz getürmişüz boyı uzun bürli hâtûnı ve göñli yemişi urûz oglını biz esir etmişüz çoban ıraguñdan yakınuñdan berü gelgil baş endirgil bagır basgıl bize selâm vergil seni öldürmeyelüm şökli melike eltelüm saña beglik alıverelüm dediler çoban eydür
herze merze söyleme itüm kafir itümile bir yalakdan yuyındum içen azgun kafir altuñdagı alaca atuñ ne ögersin ala başlu erkecümce gelmez baña başuñdagı tugılgañı ne ögersin itüm kafir başumdagı keçe börkümce gelmez baña gönderüñi ne ögersin melun kafir degenegümce gelmez baña oklaruñı ne ögersin itüm kafir ala kollu sapanumca gelmez baña dedi heman kafirler bunı eşitdiler at depdiler ok sepdiler erenler evreni karacık çoban sapanınuñ ayasına taş kodı atdı kafirüñ dördin beşin yıkdı kafirlerüñ içine korhu düşdi kafirüñ üç yüzini sapan taşıyıla yere bırakdı iki kardaşı anda şehid oldı karacık çopanuñ taşı dükendi koyun demez keçi demez sapanınuñ ayasına koyar atar kafirlerüñ dördin beşin bir yerden yıkar oldı kafirüñ gözi korkdı düny3a kafirüñ başına dar oldı eyitdiler
yarımasun yarçımasun bu çoban cümlemüzi kırar olamı deyüp kaçdılar karacık çoban şehid olan kardaşlarını hakına kodı kafir leşinden bir böyük depe yıgdı kendi dahı bir iki yerde yara yemişdi od yakdı keçe bırakdı korumsı etdi yarasına basdı yoluñ kıyısın alup oturdı ağladı sıkladı eydür
kazan beg ölümisin dirimisin bu işlerden haberin yokmı dedi bu tarafda kazan beg fece yaturken maygulu vakıa gördi vakıasında oyandı eydür
begler kara kura düş gördüm yumrıgumda dalbıyan şahin kuşum öldi gökyüzinden ag bân evüm üstine yıldırım şakır gördüm kara pusarık ordum üstine dökülür gördüm kara deve eñsemden karvar gördüm kargu gibi kara saçum uzanur gördüm bilegümden on barmagum kanda gördüm nece bu düşi gördüm ayrık uyıyamadum dedi aklumı deremedüm benüm bu düşimi yorgıl dedi kardaşına kara göne eydür
kardaş kara bulut dedügüñ senüñ devletüñdür karıla yagmur dedügüñ senüñ leşkerindür saç kaygudur kan kadadur kalanını yora bilmem allah hayra yorsun dedi böyle deyicek kazan eydür
avumı bozma benüm kardaş leşkerimi dagıtma kardaş ben bugün koñur ata kakarın üç günlik yolı bir günde alur öyle olmadın ben yurdumuñ üstine varuruın eger sag esendür ahşam olmadın gece gelürin deyüp koñur atını bindi mahmuz edüp yola girdi geli geli kazan yurdına geldi gördikim uçarda kuzgun kalmış tazı toluşup yurtda kalmış kazan beg burada yurdıla haberleşmiş görelüm ne demiş kazan eydür
kavum kabla benüm koma yurdum kulanıla sıgın geyige koñşı yurdum alaca atlu kafirden sapa yurdum sen kafir nereden darımış gözel yurdum agban evüm dikilende yurdum kalmış karıcık anam oturanda yeri kalmış oglum uruz ok atanda puta kalmış kara matbah yerinde ocak kalmış bu halleri gördükde kazanuñ kara kuyma gözleri kan yaş toldı kan tamarları kaynadı kara bagrı sarsıldı yüregi oynadı koñur atın depdi kafirüñ getdügi yola getdi kazanuñ öñine su geldi kazan eydür
su hak dizarını görmişdür bu suyıla haberleşeyim dedi görelüm ne dedi kazan eydür
çagnam çagnam kayalardan akan su böyük böyük gemileri oynadan su hasanıla hüseynüñ hasreti su ayişeyle fatımanuñ nikahı su ag koyunlar çevresinde yatdugı su ordumuñ haberin vergil baña yohsa karış verürin şimdi saña dedi su haber verecek degül geçdi getdi yolda kurda bulışdı kazan beg kurtdan haber sordı eydür
mere karañu ahşam olanda güni togan karıla yagmur yaganda er gibi duran agca koyun görende kuyruk çarpan avazı kaba köpeklere gavga salan ögecüñ semüzini alup kaçan kanlu kuyrugı üzüp çap çap yudan çakmakluca çobanları dün yügürden sırtı yoluk boz kurd ordumdan haber ver baña yoksa karış verürin şimdi saña dedi kurtdan cevap gelmedi geçdi getdi yolda karacık çopanuñ köpegini gördi kazan beg andan dahı haber sordı
karañu ahşam olanda vaf vaf üren acı ayran dökülende çap çap içen gece hırsuz gelende gavga eden ordumdan bilürseñ haber ver baña yohsa sana karış verürem köpek saña dedi köpek kaçan haber vere geldi kazan begüñ atı ayagına yuvalandı kazan köpege kakıyup urdı köpek siñleyü geldügi yol getdi kazan köpegüñ ardına düşdi gederek karacuk çobanuñ üstine geldi kazan karacuk çobanı görende haberleşdi görelüm hânum ne dedi
ahşam olanda kaygılu çobânkan tamarları kaynadı kara bagrı sarsıldı yüregi oynadı koñur atın depdi kafirüñ getdügi yola getdi kazanuñ öñine su geldi kazan eydür
su hak dizarını görmişdür bu suyıla haberleşeyim dedi görelüm ne dedi kazan eydür
çagnam çagnam kayalardan akan su böyük böyük gemileri oynadan su hasanıla hüseynüñ hasreti su ayişeyle fatımanuñ nikahı su ag koyunlar çevresinde yatdugı su ordumuñ haberin vergil baña yohsa karış verürin şimdi saña dedi su haber verecek degül geçdi getdi yolda kurda bulışdı kazan beg kurtdan haber sordı eydür
Derkenar
mere karañu ahşam olanda güni togan karıla yagmur yaganda er gibi duran agca koyun görende kuyruk çarpan avazı kaba köpeklere gavga salan ögecüñ semüzini alup kaçan kanlu kuyrugı üzüp çap çap yudan
çakmakluca çobanları dün yügürden sırtı yoluk boz kurd ordumdan haber ver baña yoksa karış verürin şimdi saña dedi kurtdan cevap gelmedi geçdi getdi yolda karacık çopanuñ köpegini gördi kazan beg andan dahı haber sordı
karañu ahşam olanda vaf vaf üren acı ayran dökülende çap çap içen gece hırsuz gelende gavga eden ordumdan bilürseñ haber ver baña yohsa sana karış verürem köpek saña dedi köpek kaçan haber vere geldi kazan begüñ atı ayagına yuvalandı kazan köpege kakıyup urdı köpek siñleyü geldügi yol getdi kazan köpegüñ ardına düşdi gederek karacuk çobanuñ üstine geldi kazan karacuk çobanı görende haberleşdi görelüm hânum ne dedi
ahşam olanda kaygılu çobân karda yagmurda çakmaklu çoban ünüm añla sözüm diñle alaca atlu karaca gavur ordum yagma etmiş bundan geçdimi gördüñmi dedi çoban eydür
mere bilisi azmış devleti oüşmiş kara kaygular başına üşmiş ölmişmidüñ yitmişmidüñ nerelere getmişidüñ agam kazan alaca atlu karaca kafir ag ban evüñ yagmalanmış uzun boylı bürli hatunı esir etmiş cigerüñ paresi ömrüñ hasılı uruz ogluñı esir etmiş tavla tavla atlaruña kafir binmiş katar katar devleerüñ kafir yetmiş bol hazineñ kafir almış düne gün buradan geçdi örme saçlu karıcık anañ deve boynında asılı gördüm uzun boylu bürli hatunı kafin öñünce aglayu aglayu yayak geder gördüm begzâdeler içinde görklü gözüñ aydını uruz ogluñı boynı baglu kafir elinde esir gördüm dedi çoban böyle deyicek kazan ah etdi aklı başından getdi alem başına dar olup eydür
agzuñ kurusun çoban dilüñ çürüsün çoban dedi çoban eydür
ne kakırsun agam kazan altı yüz kafir dahı benüm üzerime geldi iki kardaşum şehid oldı üç yüz kafir öldürdüm gaza etdüm koynuñdan bir koyun vermedüm kafire dedi üç yerde yaralandum suçum bumı yoluñda dedi çoban eydür agam kazan koñur atuñı baña vergil kara pulat kılucuñı baña vergil varayın kafirden evüñi kurtarayım dedi çobanuñ bu sözi kazana kahır geldi aldı yöriyü verdi çoban da kazanuñ ardına düşdi kazan eydür
ogul çoban kanda gedersin dedi çoban eydür
sen evüñ almaga gedersün ben de kardaşlarum kanını almaga gederim dedi kazan eydür
çoban karnum aç heç mesneñ yokmı yeyem dedi bir kuzı bişirdüm hazır buyuruñ dedi kazan çobanıla kuzıyı yedi fikr etdi eydür
şimdi çopanıla kafire varacak olursam eydeler kim eger çoan bile varmasa kazan kafiri alımazdı deyeler deyüp gayret çeküp çobanı bir kaba agaca sara kodı kendi atına binüp getdi çoban çagırup eydür
agam kazan beni neylersin dedi kazan eydür
evüm kurtarayın gelüp seni koyuvereyin dedi çobana eydür kendözine
karnuñ açıkmadın kvvetüñ getmedin bu agacı koparı gör yohsa seni burada kurtlar yer deyüp zor edüp agacı köküyile kopardı arkasına urdı kazanuñ ardına düşdi kazan bakdı gördi çoban agacı arkasına alup gelür kazan eydür
mere çoban bu agacı neylersin dedi çoban eydür
agam kazan sen kâfiri basarsın dahı karnuñ acıgur bu agacıla ben saña yemek bişürürin dedi kazan hoş geldi atından endi çobanuñ alnını öpdi eydür
allah baña evümi verecek olursa seni emirahür başı edeyim dedi ikisi bile yola girüp getdiler bu yanada şökli melik kafir begleri ile yeryüp içüp otururdı eydür
begler kazan bilürmisiz nece hayf etmek gerekdür kazanuñ avratı boyı uzun bürli hâtunı getürüp sagrak sürdürmek gerek dedi ol arada bürli hâtun kırk kızıyıla oglı uruz bir evde habs idi bu sözleri bürli hatun eşitdi yüregiyile cânına odlar düşdi kırk ince kızuñ içine girdi ögüt verdi eydür
kankıñuza yapışup sorarlarsa kazan hâtunı senmisin deyü kırk yerden çagırasız benin deyü şökli melikden adam geldi kazan begüñ hatunı kankıñuzdur deyü sordı kırk yerden avaz geldi bilmediler kankısıdır kafir tekvura haber verdiler birine yapışduk kırk bir yerden avaz geldi bilmedük kankısıdur dediler melun eyitdi
mere varuñ kazanuñ oglı uruzı tutuñ çengele asuñ ag etinden kesüñ kavurma edüñ kırk kızuñ öñine koñ her kim yedi ol degildür her kim yemedi oldur dedi boyı uzun bürli hâtun bunı eşitdi oglınuñ yanına vardı çagırup ogluna soylar görelüm hânum ne soylar eydür
begüm ogul gözüm ogul
dünlügi altun bân evimüñ kabzası ogul
kaza beñzer kızımuñ gelinümüñ çiçegi ogul
tokuz ay tar karnumda götürdügüm ogul
on ay deyince dünyeye getürdügüm ogul
beşiklere beleyüp ag südümi emzürdügüm ogul
heç bilürmisin neler olı yorur ogul
kafirler şimdi ters tanışdılar kazan oglı uruzı çengele uruñ dedi ag etinden kesüñ kavurma edüñ kırk bir kızuñ öñine koñ kankısı yemezse bilüñ kazanuñ hatunı oldur dedi çeküñ döşegüme getürüñ sagrak sürdüreyim dedi ne dersin ogul senüñ etüñden yeyeyinmi yohsa sası dinlü kafirüñ döşegine gireyinmi agañ kazan begüñ namusını sındurayınmı ogul dedi uruz dahı soyladı
berü gelgil ag südin emdügüm hatun anam ag bürçeklü izzetlü canum anam ko beni katın anam çengile ursunlar sakın üzerüme gelmeyesin ogul deyüp benüm için aglamayasın ko etümden çeksünler kara kavurma etsünler kırk beg kızı öñine getürsünler anlar bir pare yedügi vakt sen iki pare yegil seni sası dinlü kafirler bilmesünler zira sası dinlü kafirürüñ döşegine varmayasın sagragını sürmeyesin agam kazan namsusını sımayasın sakın dedi ve agladı büldür büldür gözinüñ yaşı akup çagladı boyı uzun bürli hatun oglını kuçup düşdi al yañagını yırtdı kara saçlarını yoldı ogul oguy deyübeni agladı zarılık kıldı uruz eydür
katın ana ne aglarsın karşum alup ne bozlarsın bagrımıla yüregüm ne taglarsın geçmiş günümi ne añdurursın hey ana arabi atlar olan yerde bir kulunı olmazmı olur devesi olan yerde köşecügi olmazmı olur koyunı olan yerde kuzucagı olmazmı olur sen sag ol babam sag olsun benüm gibi ogul bulınmazmı olur dedi böyle deyicek anasınuñ kararı kalmayup aglayu aldı yöriyü verdi vardı kırk kızıla oturdı uruzı kafirler kanara dibine getürdi han uruz eydür
mere kafirler aman verüñ aman tañrınuñ birligine yokdur gümân koñ beni kaba agacıla söyleşeyim dedi çagırup uruz han agaca soylar
agaç agaç dersem saña azlanma agaç
mekkeyile medinenüñ kapusı agaç
hasanıla hüseynüñ beşigi agaç
beni saña asmak isterler götrme agaç
götürecek olursañ yigitligüm seni dutsun agaç
tavla tavla baglananda atım yazık
kartaş deyü sıklayanda yoldaş yazık
yumrıgumda dalbınanda şahinüm yazık
yeterile dutanda tazum yazık
beglige usanmadum özüm yazık
yigitlige doymadum cânum yazık
deyüp dergahı hakka yüzin dutup adı görklü muhammedi şefi getürdi dahı agladı ol mahalde babası kazan begile karacık çopan yetüp geldi çopanuñ altı yaşar tana derisinden sapanı varıdı üç keçi tüyinden sapanunuñ kolları varıdı bir keçi tüyinden sapanınuñ çatlagucı var-ıdı her atanda on iki batmân taş atard üç yıladak taşuñ düşdügi yerüñ otı bitmez idi eyle olsa saracık çopân kâfırüñ ordusını gördükde ihtiyarı kalmayup sapanını çatlatdı kâfırün eşitdükde âlem başına târ aldı kazan eydür
mere çoban sabr et anamı kâfirden isteyeyim at ayağı altında kalmasun dedi at ayagı külüg, ozan dili çevük olur kazan anasını kâfirden istedi, görelüm ne söyledi <poem> mere şökli melik, dünlügi altun bân evümi getürüp durursın saña gölge olsun. Agır hazinem alupsın sana harclık olsun kırk kızıla bürli hatun sana yesir olsun. kırk yigidile oglum saña yesir olsun ag südin emdügüm örme şaçlu karıcık anamı vergil bana savaşmadın gerü döneyim haber ver bana dedi kâfir eydür
mere kazan karıcık ana saña vermezin yayhân keşiş oglına verürem. Andan senüñ anañuñ oglı togar biz anı saña garim koruz dediler saracık çopân bunı eşitdi eydür
mere itim kafir karşu yatan kara taglar karıyupdur otı bitmez kızıl develer karıyupdur köşek vermez kazan begüñ anası karıyupdur oglı togmaz oguzuñ dölin almak isterse şökli melik kara gözlü kızını kazan versün andan oglı togsın siz anı kazana karim koyasız dedi meger bu tarafda oguz begleri kazanuñ kaziyyesini eşidüp kazanuñ ardına düşmişlerdi bu mahalde oguz begleri gelüp yetdiler görelüm hânum kimler yetdi kara dere agzında kadir veren kara boga derisinden beşiginüñ yapugı olan bıyıgını eñsesinde yedi yerde dügen kazan begüñ kartaşı kara çapar yetdi çal kılıcuñ agam kazan yetdüm dedi bunuñ ardınca demürkapu derbendin tepüp yıkan altmış dutam gönderinde er bögürden kazan gibi pehlevanı üç kez atından yıkan kıyan selcük oglı delü dundar yetd çal kılıcuñ hânum kazan yetdüm dedi bunnuñ ardınca hamid bilen mardin kalasın yıkan kapçak melike kan kusduran kara göne oglı kara budak yetdi çal kılıcuñ begüm kazan yetdüm dedi anuñ ardınca bayındır hânuñ yagısın basan altmış biñ kafire kan kusduran gaflet koca oglı şer şemseddin yetdi çal kılıcuñ agam kazan yetdüm dedi bunuñ ardunca baybûrt hisârından parlayup uçan ap alaca gerdegine karşu gelen yedi kızuñ ümedi kalın oguz imrencesi kazanuñ ınagı boz aygırlu beryek yetdi çal kılıcuñ agam kazan yetdüm dedi anuñ ardınca çalımlu çal kara kuş erdemlü kulagı altun küpeli kazılık koca oglı yegenek çapar yetdi çal kılıcuñ agam kazan yetdüm dedi anuñ ardınca altmış ögeç derisinden kürk etseler topuklarını örtmeyen at agızlı aruz koca yetdi çal kılıcuñ begüm kazan yetdüm dedi anuñ ardınca peygamberüñ yüzin gören oguzda gelüp ashab olan açıgı tutanda bıyıklarından kan taman bıyıgı kanlu emen çapar
çal kılıcuñ hânum kazan yetdüm dedi anuñ ardınca it dına hurlayan elden çıkup aygır gözleri suyından at yüzdüren elli kalanuñ kilidin alan ag melik kızına nikâh eden sofi sandal melike kan kusduran otuz yedi kala beginüñ kızlarınuñ çalıp bir bir boynın öpen eylik koca oglı alp eren çapar geldi
çal kılıcuñ agam kazan yetdüm dedi sayılmagıla oguz begleri dükense olmaz hep gelüp yetdiler arı sudan abdest alup namaz kıldılar göklü muhammede salavat verdiler tekbir getürüp kafire at saldılar kılıç urdılar güpür güpür tavullar çalındı borılar ötdi kıyametüñ bir güni kopdı aceb savaş oldı meydân tolu baş oldı şahbaz atlar yügürdi nalı düşdi kılıçlar çalındı yalmanı düşdi oklar atıldı demreni düşdi sancaklar götürüldi çarhacılar savaşdı beg nökerden nöker begden ayrı düşdi ol gün taş oguz begleri ile tundar sagdan depdi cılasın beg yigitler ile kara göne oglı budak soldan depdi iç oguz begleri ile kazan depdi şökli melike havale oldı bögürdübeni atdan yere saldı gafillüce kara başını kesdi alca kanını yeryüzine saçdı sag tarafda kara tekvur melike kıyan selcük oglı deli tundar karşu geldi bogacık melike altı perli gürzile depesine çaldı cânın cehenneme saldı kafirüñ tugıyıla sancagını kazan kardaşı kara göne kılıçladı yere saldı on iki biñ kafir kılıçdan geçdi beş yüz oguz yigidi şehid oldu kalın oguz begleri toyum oldı kazan beg ordusını oglunı anasını hâtûnını kurtarup hasretler birbirine bulışdı altun tahta kazan beg geçdi oturdı yei gün yedi gece yeme içme oldı kırk baş kul karavaş oglı uruz başına azad eyledi cılasun koç yigitlere kala ölge verdi cebe çoka verdi dedem korkut geldi boyladı soy soyladı bu oguznâmeyi söy ledi
hanı dedügüm yeg erenler
dünyâyı benüm deyenler
ecel aldı yer gizledi gâni dünyâ kime kaldı
gelimlü gidümlü dünyâ soñ ucı ölümlü dünye
yom vereyüm hânum
yerlü kara taglaruñ yıkılmasun
gölgelice kaba agacın kesilmesün
akar sularuñ kurımasun
kanadlaruñ kırılmasun
kadir tañrı seni nâmerde muhtac eylemesün
çapariken ag boz atuñ büdirmesün
çalışanda kılıcuñ gedilmesün
ag sakallu babañ yeri uçmak olsun
ag bürçeklü anañ yeri behişt olsun
hak taala günâhlaruñ bagışlasun
bu duaya amin deyenler dizâr görsün