Erken Soğuk Savaş Ankara'sında Sinema Kültürü/Sonuç

by Semih Gökatalay

Sonuç

Bu çalışmada II. Dünya Savaşı’nı takip eden on yılda Ankara sinema kültürünün, çok yönlü bir değerlendirmesi sunulmuştur. Dönemin Ankara sinema salonlarında gösterilen filmlerin incelemesi yapıldığında, dönem boyunca, gittikçe artan bir ölçekte, Amerikan filmlerinin ağırlığı görülmektedir. Bu durum küresel eğilimlerle bağlantılıdır. Hatta İstanbul ve yabancı ülke sinema salonlarıyla kıyaslandığında, Ankara sinema salonlarında, oransal olarak çok daha fazla Amerikan filmi izlendiği iddia edilebilir. Amerikan filmlerinin izlenmesi ise özel olarak Ankaralının ve genel olarak Türk halkının Amerikan kültürüne olan yakınlığını artırmış ve kültür emperyalizminin bir yansıması olarak, dönemin kültür yaşamında kendisine temel bir yer edinmiştir. Amerikan filmleri ve kültürü özellikle çocukları etkilemiştir.

Dönemin diğer bir önemli gelişmesi ise gösterime giren Türk yapımı filmlerin sayısındaki artıştır. Bu artış ise Türk sinema sektöründeki savaş sonrası niceliksel ve niteliksel dönüşümün bir sonucudur. Türk sinemacılığındaki tüm gelişmelere karşın, yine de çoğunluğu parasızlıktan ve sermaye yetersizliğinden kaynaklanan pek çok sorun vardır. Bu nedenle, Türk filmleri, Amerikan filmlerinin gölgesinde kalmıştır.

Ankara’nın önde gelen kapalı sinema salonlarına bakıldığında ise her salonun kendisine özgü bir seyirci kitlesi olduğu görülmektedir. Bu kitlenin bileşenlerini ise sinema salonunun bulunduğu mahalle ile birlikte bilet ücreti, filmlerin kalitesi, altyazılı ya da dublajlı olup olmadıkları belirlemiştir. Ankara kentindeki makro ölçekli

dönüşümler, sinema salonlarını ve seyirci kitlelerini etkilemiştir. Şehir merkezinin zaman içerisinde Ulus’tan Yenişehir’e kaymasıyla birlikte kalburüstü denilebilecek sinema salonları, Yenişehir’de de açılmaya başlanmıştır.^[1]

Bunlara ek olarak, özellikle de düşük gelirli Ankaralıların gittiği yazlık sinemalar vardır. Gösterilen filmlerden seyircilerin tutumlarına kadar birçok ölçüte göre, yazlık sinemalar kışlık sinemalardan ayrışmaktadır. Ayrıca, çoğu zaman ücretsiz olarak gösterilen filmlerin yer aldığı Halkevi sinemaları vardır. 1951’de Demokrat Parti tarafından kapatılıncaya kadar Halkevleri sayesinde hem eğlence, hem de eğitim amaçlı üretilen pek çok film onbinlerce Ankaralı ile buluşmuştur. Ankara’nın merkezden uzak ilçelerindeki durum ise çok daha farklıdır. Bütün eksikliklere ve maddi yetersizliklere rağmen, bu ilçelerdeki insanlar da bir şekilde film izleme şansına sahip olmaktadırlar.

Sinema salonlarındaki erkek ve yetişkin egemenliğine karşın, her yaş grubundan kadın sinema salonlarına gitmekte, sinema dünyasının eğlencesinden geri kalmamaktadır. Çocuklar da gerek arkadaşları gerek aileleri ile birlikte sinemaya olan ilgilerini devam ettirmektedirler. O dönemin Ankara’sına birebir tanıklık etmiş kişilerin açıklamalarından yola çıkılarak, çocukların bu filmlerden olumlu ya da olumsuz biçimde derinden etkilendikleri öne sürülebilir.

Kısacası, dönemin filmleri öncelikle zenginlere daha sonra da yoksullara gösterilmekte, böylece en nihayetinde hem zenginler hem de yoksullar aynı “sinema kültürünün” parçası haline gelebilmektedir. Bir diğer deyişle, sinema tüketim alışkanlıkları hem sınıfsal konumu gösterirken hem de gecikmeyle de olsa Ankaralıları birbirine bağlamakta ve geniş halk kitlelerinin ortak eğlence aracı olmaktadır. Kısacası, sosyal, iktisadi ve kültürel farklılıklara rağmen, tüm Ankaralılar sinemaya gitmenin bir yolunu bulmakta ve erken Soğuk Savaş Ankara’sının sinema kültürünün bir parçası olmaktadırlar.

Ek 1. 1945 Ocak ayı Boyunca Ankara’daki Altı Sinema Salonunda (Ankara, Park, Sus, Sümer, Ulus ve Yeni Sinema) Tam Zamanlı Olarak Gösterilen Filmler

Türkçe Adı	Özgün Adı	Türü[2]	Kökeni	Yapım tarihi
Afrika Zaferi	Tunisian Victory	Belgesel, Savaş	ABD	1944
Aşk Hırsızı	Mr. Lucky	Komedi, Romantik	ABD	1943
Asrî Matahari	Madame Spy	Dram, Savaş	ABD	1942
Bahar Şarkısı	Springtime in the Rockies	Müzikal	ABD	1942
Büyük İskender	Sikandar	Dram, Tarih, Savaş	Hindistan	1941
Çöl Zaferi	Desert Victory	Belgesel, Savaş	ABD	1943
Deniz Kızı	Deniz Kızı	Dram	Türkiye	1942
Dixie	Dixie	Biyografi, Komedi, Müzikal	ABD	1943
Er Meydanı	Kit Carson	Biyografi, Romantik, Western	ABD	1940
Gülmiyen Kadın (Türkçe Sözlü)	Two-Faced Woman	Komedi, Romantik	ABD	1941
Halkın Sesi	Mr. Smith Goes to Washington	Dram, Komedi	ABD	1939
İki Kardaş	My Friend Flicka	Aile, Western	ABD	1943
İki Yüzlü Casus	Invisible Agent	Macera, Komedi, Romantik	ABD	1942
İstanbul Kızı	Areess min Istambul	Dram	Mısır	1941

Ek 1 devam

Karanlık Köşe	Crossroads	Dram, Kara Film, Suç	ABD	1942
Kartalın Aşkı	Thunder Birds: Soldiers of the Air	Dram, Romantik, Savaş	ABD	1942
Kemanlar Çalarken	When Johnny Comes Marching Home	Müzikal	ABD	1942
Londra’ya İki Bilet	Two Tickets To London	Dram	ABD	1943
Lorel Hardi Hokkabaz (Türkçe Sözlü)	A-Haunting We Will Go	Komedi	ABD	1942
Meçhul Şövalye (Türkçe Sözlü)	The Scarlet Pimpernel	Macera, Dram	ABD	1935
Meş’um Fahişe	Manpower	Dram	ABD	1941
Mumyanın Eli The Mummy’s Tomb	Dram, Fantezi, Korku	ABD	1942
Napolyon Moskova’da (Türkçe Sözlü)	-	Dram, Savaş, Tarih	--	--
Öldürün Bu Kadını Nurse Edith Cavell	Biyografi, Dram, Savaş	ABD	1939
Önce Vatan	This Above All	Dram, Romantik, Savaş	ABD	1942
Operadaki Hayalet	Phantom of the Opera	Dram, Korku, Müzikal	ABD	1943
Pike Bombacıları	Dive Bomber	Dram, Savaş	ABD	1941
Sabah Olmasın	Hold Back the Dawn	Dram, Romantik	ABD	1941
Şarlok Holmes Vaşıngton’da	Sherlock Holmes in Washington	Gizem, Kara Film	ABD	1943
Şehrezat	Arabian Nights	Aksiyon, Macera	ABD	1942
Sevgilim İçin	For Me and My Gal	Müzikal, Romantik, Savaş	ABD	1942
Sönmiyen Alev	Somewhere I’ll Find You	Dram, Romantik, Savaş	ABD	1942
Uçan İnsanlar	Flight for Freedom	Biyografi, Dram	ABD	1943
Yılan Kadın	The Man in Grey	Dram, Tarih, Romantik	Büyük Britanya	1943
Yıldız Seranadı	Star Spangled Rhythm	Komedi, Müzikal	ABD	1942

Ek 2. 1952 Ocak ayı Boyunca Ankara’daki Yedi Sinema Salonunda (Ankara, Büyük, Nur, Park, Ulus, Sus ve Yeni) Tam Zamanlı Olarak Gösterilen Filmler

Türkçe Adı	Özgün Adı	Türü	Kökeni	Yapım tarihi
A Conneticut Yankee in King Arthur’s Court	A Conneticut Yankee in King Arthur’s Court	Aile, Fantezi, Komedi	ABD	1949
Captain Blodd	Kaptan Blood	Aksiyon, Macera	ABD	1935
Gelin Babası	Father of the Bride	Komedi, Romantik	ABD	1950
İstanbul Çiçekleri	İstanbul Çiçekleri	Komedi, Müzikal	Türkiye	1951
It’s Great Feeling	It’s Great Feeling	Komedi Müzikal	ABD	1949

Ek 2 devam

Kaderin Oyunu	Whiplash	Dram, Kara Film, Spor	ABD	1948
Kara Sevda	My Foolish Heart	Dram, Romantik	ABD	1950
Karanlıkta Dans	Dancing in the Dark	ABD	1949
Ne Sihirdir Ne Keramet	Komedi, Romantik	Türkiye	1951
Rebeka	Rebecca	Dram, Gerilim, Romantik	ABD	1940
Rüyalarım Senindir	My Dream is Yours	Animasyon, Komedi, Müzikal	ABD	1949
Gizemli Aşk	The File on Thelma Jordon	Dram, Kara Film, Suç	ABD	1950
Vatan İçin	Vatan İçin	Dram, Savaş	Türkiye	1951

Teşekkür

Öncelikle, bu çalışmanın ortaya çıktığı proje için araştırma ödülü veren Koç Üniversitesi VEKAM’a ve çalışanlarına teşekkür ederim. Sorularıma sabırla yanıt verdikleri ve diğer kaynaklardan ulaşamayacağım bilgileri sağladıkları için İnci Gürbüzatik, Ertan Göksu, Gülgûn (Gönenç) Karal, Muzaffer Tekel ve Abdullah Yekta’ya minnettarlığımı ve sonsuz saygılarımı sunuyorum. Ankara Araştırmaları Dergisi’nin anonim hakemlerine de değerli yorum, görüş ve önerileri için müteşekkirim. Ayrıca, çalışmamın taslağını okuyup çok değerli yorumlarda bulundukları için Sabahattin Gökatalay, Gözde Emen ve Çağlar Dölek’e de teşekkürlerimi iletiyorum.

1. Ankara sinema salonlarının 1960’lı ve 1970’li yıllardaki durumu için bkz.: Kayador, 2000, ss. 157-170.
2. Fimlerin türleri, filmlerin www.imdb.com‘daki bilgileri temel alınarak hazırlanmıştır. Pek çok ilanda filmlerin özgün isimleri verilmediği için filmlerin yönetmen ve oyuncuları internetten teker teker aratılarak filmlerin özgün isimlerine ulaşılmıştır. Zira Öymen’in (2012, s. 63) aktardığına göre, bu yıllarda “yabancı filmlerin adı Türkçe’ye çevrilirken, daha etkili olsun diye” değiştirilmektedir.