Ankara Antlaşması (1926)
Bir taraftan
Türkiye Reisicumhuru Hazretleri
Ve diğer taraftan
Haşmetlû Büyük Britanya ve İrlanda Kıraliyeti Müttehidesi, Mâverayı Ebhar Britanya arazisi Kıralı ve Hindistan İmparatoru hazretleri ve haşmetlû Irak Kıralı hazretleri.
Lozan'da imza edilen 24 temmuz 1923 tarihli muahedenin Türkiye ile Irak arasındaki hududun tâyini hakkındaki ahkâmını derpiş ederek Irakı müstakil bir devlet ve kendisiyle İngiltere arasında münakit 10 Teşrinievvel 1922 ve 13 kânunusani 1926 tarihli muahedelerden münbais münesabatı mahsusayı tanıyarak hudut mıntakasında aralarındaki âhenk ve hüsnü amizişi ihlâl edebilecek her gûna hadisatı bertaraf etmek arzusiyle
Bu bapta bir muahede akdine karar vermişler ve berveçhizir murahhaslarını tâyin etmişlerdir: Şöyle ki:
Türkiye Cumhuriyeti Reisi Hazretleri:
İzmir Mebusu ve Türkiye Cumhuriyeti Hariciye Vekili Dr. Tevfik Rüştü Beyefendi Hazretleri.
Haşmetlû Büyük Britanya ve İrlanda Kıraliyeti Müttehidesi Mâverayı Ebhar Britanya arazisi Kıralı ve Hindistan İmparatoru Hazretleri.
Haşmetlû Britanya Kıralı Hazretlerinin Türkiye Cumhuriyeti nezdinde fevkalâde sefir ve murahhası asaletlû Sir Ronald Charles Lindzey. K.C.M.G., C.B.C.V.O. Hazretleri.
Haşmetlû Irak Kıralı Hazretleri.
Irak Müdafaai Milliye Vekil Vekili Miralay Nuri Sait, S.M.J.D.S.O. Hazretleri.
Müşarünileyhim yolunda ve muntazam bulunan salâhiyetnamelerini tebliğ ettikten sonra ahkâmı âtiyeyi kararlaştırmışlardır:
Birinci fasıl: Türkiye ile Irak arasındaki hudut
[değiştir]Madde 1
[değiştir]Türkiye ile Irak arasındaki hattı hudut Cemiyeti Akvamın 29 teşrinievvel 1924 tarihli içtimaında takarrür etmiş olan güzargâha tevfikan berveçhizir sureti katiyede tâyin edilmiştir.
(Brüksel hattı hududunun tarifi)
-Merbuttur-
Mamafih balâdaki hattı hudut Aşuta ve Alamun cenubunda bu iki mahalli yekdiğerine rapteden yolun Irak arazisinden geçen kısmını Türk arazisi dâhilinde bırakmak üzere tadil edilmiştir.
Madde 2
[değiştir]Birinci maddenin son fıkrası kaydı tahtında mezkûr maddede tesbit edilen hattı hudut işbu muahedeye merbut 1/250000 mikyasında harita üzerinde tersim edilmiştir.
Metin ile harita arasında ihtilâf zuhurunda metin muteber olacaktır.
Madde 3
[değiştir]Birinci maddede tasrih edilen hattı hududu arazi üzerinde tâyin etmek üzere bir tahdidi hudud komisyonu teşkil edilecektir. İşbu komisyon Türkiye Hükümeti tarafından tâyin edilecek iki ve Britanya ile Irak Hükümetleri tarafından müştereken tayin edilecek iki murahhas ile muvafakat buyurduğu takdirde İsviçre Reisicumhuru tarafından İsviçre tebaası meyanından tâyin edilecek bir reisten mürekkep olacaktır. İşbu komisyon sürati mümkine ile ve her halde bu muahedenin mevkii meriyete vaz'ından itibaren altı ay zarfında içtima edecektir. Komisyonun mukarreratı ekseriyeti âra ile ittihaz edilecek ve bilcümle tarafeyni âliyei âkideyn için vacibürriaye olacaktır.
Tahdidi hudut komisyonu her halde işbu muahededeki tarifatı pek yakından takibe gayret edecektir. Komisyonun masarifi Türkiye ve Irak arasında mütesaviyen taksim edilecektir. Alâkadar devletler komisyonun vazifesini ifa edebilmesi için lâzımgelen ikâmet, amele, malzemeye (kazık işaret taşı) mütaallik bilcümle hususatta gerek doğrudan doğruya gerek memurini mahalliye vasıtasiyle tahdidi hudut komisyonuna muavenet etmeği taahhüt eylerler.
Mezkûr devletler bundan başka komisyon tarafından vazedilecek nirengi mevzilerine, hudut işaretlerine, kazık ve alâmetlere riayet etmeği taahhüt ederler.
Hudut işaretleri birinden diğeri görülebilecek surette vazedilecek ve üzerlerine numara konulacaktır. Bunların mevkileri ile numaraları bir harita üzerinde gösterilecektir.
Tahdidi hudut zabıtnamei kat'isi ve buna merbut haritalarla vesaik, üç nüsha olarak tanzim edilecek ve bunlardan ikisi hem hudut devletlerin hükümetlerine ve üçüncüsü musaddak suretleri Lozan Muahedesini imza eden devletlere tebliğ edilmek üzere Fransa Cumhuriyeti Hükümetine ita edilecektir.
Madde 4
[değiştir]Birinci madde mucibince Irak'a terkedilen arazideki ahalinin tâbiiyeti Lozan Muahedesinin 30-36 ncı maddelerine tevfikan halledilecektir.
Tarafeyni âliyei âkideyn mezkûr muahedenin 31, 32, 34 üncü maddelerinde münderiç hakkı hiyarın işbu muahedenin mevkii meriyete girdiği tarihten itibaren on iki ay müddetle cari olabileceğini kararlaştırmışlardır.
Mamafih Türkiye, balâdaki ahaliden hakkı hiyarlarını Türkiye tâbiiyeti için istimal edenlerin işbu haklarını tanımak hususunda serbestii hareketini muhafaza eder.
Madde 5
[değiştir]Tarafeyni âkideynden her biri birinci maddede tasrih edilen hattı hududu kati ve taarzudan masun olmak üzere kabul ve bunu tadile matuf her türlü teşebbüsten tevakki etmeği taahhüt eyler.
İkinci fasıl: Münasebatı hasenei hemcivari
[değiştir]Madde 6
[değiştir]Tarafeyni âliyei âkideyn bir veya bir kaç müsellâh eşhasın civar hudut mıntakasında yağmagerlik veyahut şekavet icrası maksadiyle vukubulacak istihzaratına yedi iktidarlarında bulunan bilcümle vesait ile muhalefet etmeği ve bunların huduttan müruruna mâni olmağı mütekabilen taahhüt ederler.
Madde 7
[değiştir]On birinci maddede zikredilen salâhiyettar memurin civar hudut mıntakasında yağmagerlik veyahut şekavet icrası için bir veya bir kaç müsellâh eşhasın istihzaratta bulunduklarını istihbar ettikleri zaman yekdiğerlerini mütekabilen ve bilâ imhal haberdar edeceklerdir.
Madde 8
[değiştir]On birinci maddede zikredilen salâhiyettar memurin bulundukları arazi dâhilinde ika edilmiş olabilecek bilcümle yağmagerlik ve haydutluk ef'alinden mütekabilen yekdiğerlerini haberdar edeceklerdir.
Haberdar edilecek taraf memurini, yedi iktidarlarında bulunan bilcümle vesait ile bunların faillerinin huduttan müruruna mâni olmağa gayret edeceklerdir.
Madde 9
[değiştir]Müsellâh bir veya bir kaç eşhas civar hudut mıntakasında bir cinayet veya cürüm ika ettikten sonra diğer hudut mıntakasına ilticaya muvaffak oldukları takdirde bu son hudut mıntakası memurini işbu eşhası silâhlariyle ve yağma ettikleri eşya ile birlikte kanuna tevfikan tebaası bulundukları tarafın memurinine teslim etmek üzere tevkif etmeğe mecburdurlar.
Madde 10
[değiştir]Muahedenin işbu faslının tatbik edileceği hudut mıntakası Türkiye'yi Irak'tan tefrik eden bütün hudut ile bu hududun bir ve diğer tarafında yetmiş beşer kilometre derinliğinde bulunan mıntakadır.
Madde 11
[değiştir]Muahedenin işbu faslını tatbik ile mükellef salâhiyettar memurin berveçhizirdir.
Umumi teşriki mesaiyi tanzim ve ittihaz olunacak tedabirin mesuliyetini deruhte etmek üzere:
Türkiye tarafından: Askeri hudut kumandanı. Irak tarafından: Musul ve Erbil mutasarrıfları.
Malûmatı mahalliyenin ve tebligatı müstacelenin teatisi için, Türkiye tarafından: Valilerin muvafakati ile tâyin edilecek memurin. Irak tarafından: Zako, Amadiye, Zibar, Rovandoz kaymakamları,
Türkiye ve Irak Hükümetleri gerek on üçüncü maddede zikredilen daimi hudut komisyonu marifetiyle ve gerek tariki siyasi ile yekdiğerini haberdar ederek esbabı idariyeden dolayı salâhiyettar memurlarının listesini tadil edebilirler.
Madde 12
[değiştir]Türkiye ve Irak memurları diğer taraf tebaasından olup bilfiil onun arazisinde bulunan aşair rüesa, şeyh veyahut diğer âzası ile resmi veya siyasi mahiyeti haiz her nevi muhabereden istinkâf edeceklerdir. Tarafeyni âkideyn hudut mıntakasında bir veya diğer devlet aleyhine müteveccih hiç bir gûna propaganda teşkilâtına ve içtimaa müsaade etmiyeceklerdir.
Madde 13
[değiştir]Muahedenin işbu faslının ahkâmının icrasını teshil ve umumiyetle hudut üzerinde münasebatı hasenei hemcivariyi idame etmek üzere vakit vakit Türkiye ve Irak hükümetleri tarafından mütekabilen tâyin edilecek müsavi adedte memurinden mürekkep daimi bir hudut komisyonu teşekkül edecektir.
Bu komisyon en az altı ayda bir kere ve ahval icabettirdiği takdirde daha ziyade içtima edecektir.
Münavebeten Türkiye ve Irak'ta içtima edecek olan bu komisyon muahedenin bu faslının ahkâmının icrasına müteallik mesaili ve alâkadar hudut mıntaka memurları arasında bir itilâfa müncer olmıyan diğer her nevi hudut mesailini sureti dostanede halletmek vazifesiyle mükellef olacaktır. Komsiyon işbu muahedenin mevkii meriyete girdiği tarihi takibeden iki ay zarfında birinci defa olarak Zako'da içtima edecektir.
Üçüncü fasıl: Ahkâmı umumiye
[değiştir]Madde 14
[değiştir]Her iki memleket arasında menafii müştereke sahasını tevsi etmek maksadiyle Irak Hükümeti işbu muahedenin mevkii meriyete vaz'ı tarihinden itibaren yirmi beş sene müddetle berveçhizir alacağı aidatın yüzde onunu Türkiye Hükümetine tesviye edecektir:
a) 14 mart 1925 tarihli imtiyaz mukavelenamesinin onuncu maddesi mucibince «Türkiş Petroleum» kompani'den
b) Bâlâdaki imtiyaz mukavelenamesinin altıncı maddesi mucibince petrol ihraç edebilecek olan şirketlerden veya eşhastan
c) Bâlâda zikredilen imtiyaznamenin 33 üncü maddesi mucibince teşekkül edebilecek olan muavin şirketlerden
Madde 15
[değiştir]Türkiye ve Irak, dost devletler arasında cari usule tevfikan bir iadei mücrimin muahedesi akdetmek üzere mümkün mertebe süratle müzakerata girişmeğe karar vermişlerdir.
Madde 16
[değiştir]Irak Hükümeti kendi arazisinde ikamet eden eşhası işbu muahedenin imzasına kadar Türkiye lehindeki efkâr ve harekâtı siyasiyelerinden dolayı iz'aç ve tazip etmemeği ve kendilerine tam ve multak bir affı umumi bahşetmeği taahhüt eyler.
Bu bapta ita olunmuş hükümlerin kâffesi iptal edilecek ve derdest bulunan bilcümle takibat tevkif olunacaktır.
Madde 17
[değiştir]İşbu muahede, tasdiknamelerin teatisinden itibaren mevkii meriyete girecektir.
İşbu muahedenin ikinci faslı, bu muahedenin mevkii meriyete girdiği tarihten itibaren on sene müddetle mer'i kalacaktır.
İşbu muahedenin mevkii meriyete girdiği tarihten itibaren iki sene hitamında tarafeyni akideynden her biri işbu faslı kendisine aidiyeti itibariyle feshetmek hakkını haiz olacaktır. Keyfiyeti fesih ihbar edildiği tarihten bir sene sonra müessir olacaktır.
Madde 18
[değiştir]İşbu muahede tarafeyni âliyei âkideyn tarafından tasdik edilecek ve tasdiknameler mümkün mertebe süratle Ankara'da teati edilecektir. Muahedenin musaddak suretleri Lozan muahedesini imza eden devletlere gönderilecektir.
Tasdikan lilmakal bâlâda isimleri zikredilen murahhaslar işbu muahedeyi imza ve zirini temhir etmişlerdir.
Ankara'da 5 haziran 1926 tarihinde üç nüsha olarak tanzim edilmiştir.
|
İmza
Dr. Tevfik Rüştü (mühür) |
İmza
Nuri Sait (mühür) |
İmza
R. C. Lindzey (mühür) |
Merbut: Türkiye ile Irak arasındaki hudut
[değiştir]Madde 1
[değiştir]Türkiye ile Irak arasındaki hattı hudut Cemiyeti Akvamın 29 teşrinievvel 1924 tarihli içtimaında takarrür etmiş olan güzergâha tevfikan berveçhi zir sureti katiyede tâyin edilmiştir:
Dicle nehri ile Habur çayının noktai İskalarından bed ile Habur çayının hattı mutavassıt veya Talvegin'i takiben mezkûr çayın Hazil çayı mültekasına kadar;
Siyomez'den geçen çay mültekasının membaına doğru üç kilometrede kâin bir noktasına kadar Hazil çayının hattı mutavassıt veya Talveği;
Bu noktadan itibaren sıyomezden geçen çay kolu havzasının şimalindeki tepeye kadar şarka doğru giden bir hattı müstakim;
Bu havzanın şimalindeki tepeden Bilâkiş dağına kadar;
Bu noktadan itibaren Bayco çayının Robozak'taki kolunun menbaına kadar;
Bu çay ile Robozak'ın şark-cenubu şarkisindeki 6834 rakımından inen çayın Robozak'ın cenubunda kâin mülteka kısmına kadar;
6834 rakımlı tepeden şimal-şarkı şimalisindeki boğaza kadar bir hattı müstakim;
Şark istikametini takiben bu boğazdan inen küçük çay Talveği'nin Habor çayı ile noktai iltikasına kadar;
Habor çayı mansabına doğru tahminen bir buçuk kilometre boyunca mezkûr çayın Aroş ve Ceramos mıntakasından inen bir çay ile iltikasına kadar;
Bu çayı takiben, Kâşure'den gelen çayı şimalde bırakarak birincisi Ceramos'tan ve İkincisi Aroş'tan inen iki mühim kolun yekdiğeriyle telâkisine kadar;
Bu mültekadan bâlâda mevzuubahis olan iki kolun arasındaki suların hattı taksimi üzerinde 6571 rakımına şarka müntehi olan bu vadi Talveği;
Evvelkinin şarkında kâin 9063 rakımına kadar bu hattı taksimi meyah ve sonra Lizen çayı havzasının cenup tepesiyle Ceramus'tan gelen kol havzası ve tepesinin noktai telâkisine kadar;
Oradan inen zap çayı kolu havzasının şimal tepeleri boyunca bu sonuncu tepe hattı;
Özkaya'nın tahminen iki kilometre garp-şimali garbisindeki tepesine kadar;
Özkaya'nın kurbunda ve şimali şarkisinde kâin bu zirvenin Zap kolunun membaına kadar bir hattı müstakim;
Zap çayına kadar bu kolun mecrası;
Zap çayını mansabına doğru takiben Bayçoka'nın bir kilometre cenubunda kâin bu noktaya kadar;
Bebehi'nin cenubundan ve (Çal) ın şimalinden geçen çay havzasının cenup tepesine kadar şark istikametinde,
Berican'dan geçen Zap kolunun cenup hattı bâlâsı boyunca imtidat eden ve (Şilok) un garp-cenubu garbisinde Avmarek'in menbaına yakın bulunan noktaya kadar bir hattı müstakim;
İşbu menbaa kadar bir hattı müstakim;
Bu membadan (Avmarek) in garbi kolu, (Kesrik) ve (Nervek) arasındaki boğaza inen küçük çay mültekasına kadar,
Bu küçük çay kendi menbaına kadar,
Mültekası Nervek şimalindeki Avmarek'in şark kolundan müteşaip suya kadar en kısa mesafe;
Bu su kendi mansabına kadar;
Bu mültekadan Avmarek ile Rudbarşin sularının ayrıldığı hattı balâya olan en kısa mesafe;
Bu hattı balâ, Şeh Muammer kurbunda ve şimalinde bu çaya akan Rutbarşin kolu membaına en yakın olan noktaya kadar;
Bu membaa kadar bir hattı müstakim;
Balâda zikrolunan kol-de-nin bir az cenubunda ve çayın mansabına kadar mansabına doğru akan Rutbarşindir;
Bu çay kendi membaına kadar;
Bu membadan Rutbarşin ve (Herki) nin şark ve kurbundaki Şemsi Dinan kolu sularını ayıran hattı balâya kadar en kısa mesafe;
Bu noktadan işbu kolu besleyen en yakın çaya en kısa mesafe;
Bu çay ve maruzzikir kol Şemsidinan suyuna kadar;
Bu mültekadan Şemsidinan suyu havzasının cenubi tepesine en yakın mesafe;
Bu tepe (Boyah) ın şark ve kurbunden geçen Hacıbey çayı ve kolunun beynindeki zirve hattiyle tekatu noktasına kadar;
En kısa bir hattı müştekim üzere Hacıbey çayına kadar uzayan bu tepe hattı;
Hacıbey çayı membaına doğru İran hududuna kadar.
|
Kaynak: "Türkiye-İngiltere ve Irak Hükümetleri Beyninde Ankara'da 05.06.1926 Tarihinde Mün'akit Hudut ve Münasebat-ı Hasene-i Hemcivari Muahedenamesi". ua.mfa.gov.tr. 23 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2017.
|
