-11-
Amasya’nın Kayser Augustus zamanında Roma eyaletlerinden birine merkez olduğu da rivayet edilmektedir. Roma İmparatorluğu’nun inkısamında Şark İmparatorluğunda kalan Amasya hükümet-i Danişmendiye müessisi Gazi Ahmed Paşa tarafından memalik-i İslamiyeye ilhak edilmiştir. Rum Selçuklarından İzzettin Kılıçarslan’ın Danişmendi hükümetine nihayet vererek Amasya Selçukilerin yedine ve onların avan-ı inhitatında ise Kastamonu’da teşkil-i emaret eden İsfendiyarzadelere intikal etmiştir. Yıldırım Beyezid’in derebeyi memalikini birer birer zabtı hususundaki azm-i kat’isi karşısında Amasya’ya da sıra geleceğini gören İsfendiyarzadelerden Kötürüm Bayezid Eflak hükümetiyle ittifak akd ederek Sultan Bayezid’e ilan-ı husumet ettirmiş ve binnetice Eflak tedib olunarak Kötürüm Bayezid üzerine de asker sevk edilmiş ise de Kötürüm Bayezid’in vefatı ve oğlu İsfendiyar’ın istimanı üzerine Amasya Yıldırım Bayezid tarafından fethedilerek memalik-i Osmaniye meyanına idhal olunmuştur. Bu şehir Yavuz Sultan Selim’in maskat-ı re’si olmakla da ayrıca bir şöhreti vardır.
Amasya, asar-ı atika noktai nazarından da cidden şayan-ı tetkik bir şehir olup, kalesi, hafi yolları, mağaraları, eski mezarları ve saray harabeleri ayrı ayrı şayeste-i tedkik-i temaşadır.
