Lozan, bir kelime ile söylenmek istenirse, istiklâldir. Ben, bunun için koca bir kitap yazdım. Kitap, bu istiklâli elde edişin, hukuku düvel bakışından, hikâyesidir.
Lort Kürzon, Lozanda bir çekişme sırasında İsmet Paşaya, bütün ömrünce tarih ile uğraştığını söylemişti. Tarih, yalnız geçmişi canlandırdığı için değil, dünü anlatırken bugünü ve yarını da aydınlattığı içindir ki her memlekette çok okunur. Hele bu tarih, yirminci asrın içinde, efsane sayılacak bir hâdisenin hikâyesi olursa.
İsanın en büyük mucizesi, ölüyü diriltmektir. Benim hikâyesini yazdığım hâdise, bütün bir milletin ölümden dirilişidir. Tarihte, öldüklen sonra dirilmiş milletler yok değildir. En yeni olarak, Çekoslovakya, Polonya uzun bir ölümden sonra dirildiler. Ancak, onların yeniden dirilişi, daha ziyade, siyasî kombinezonlar neticesidir. Türk milletinin dirilişi, sırf kendi eseridir ve ona mucizeliği veren de budur.
Mucize dedim; Osmanlı İmparatorluğunun son iki asırlık inhitat tarihi göz önüne alınırsa, bu diriliş hakikaten mucizedir. Fakat, Türk milletinin bütün tarihi itibarile düşünülürse bu, dünya tarihini büyüklüklerile dolduran Türk milletinin sadece bir uyanışıdır. Zaten içtimaî hayatta mucize yoktur. Türk milleti, kendisini öldürmek için uzanan elleri kırdı ve boynuna takılmak istenilen ölüm ilâmını yırtarak, yirminci medeniyet asrının yüzüne fırlattı.
Kurtuluş savaşında Türklüğün filen elde ettiği neliceyi devletler Lozanda kabul ettiler ve çok güçlükle kabul ettiler. Onun için Lozan, istiklâldir.
Ben, kurtuluşun, milli mefahirimizden saydığım bu safhasını yazmak istedim. Ancak, gündüzün aydınlığı gecenin karanlığı görülmeden, sağlığın kadri hastalık çekilmeden ve ölüm göz önüne getirilmeden, hürriyetin bahası hürriyetsizliğin ve köleliğin acıları duyulmadan iyi anlaşılamaz; şeyler zıllarile açılır. Bu sebeple, Lozana, Türklüğün ölüm ilâmı olan Mondros ve Sevr ile başladım. Buna da, bunları
