Gamze SU, Esra BURCU SAĞLAM
Engelli bireylerin karşılaştıkları sorunlardan birisi de istihdam ve ekonomik katılımdır. Engelli bireylerin daha çok kent merkezlerinde istihdam edilmesi, istihdam alanı olarak belirlenen işlerin engelli bireylerin engel türlerine ve derecelerine uygun olmaması, işverenlerin engelli bireyi istihdam etmeye yönelik olumsuz tutum ve davranışları, kamu kurumları ile özel sektörde çalışan engelli bireylerin aynı koşullarda çalıştırılmaması engelli bireylerin istihdamında öne çıkan başlıca sorunlardır. Köylerde engelli bireylere yönelik iş alanlarının olmaması-beden gücüne dayalı işlerin ağırlıklı olması-, iş imkânlarının kent merkezlerinde toplanmış olması ve bu durumun engelli birey için mekân değişikliğine yol açacak olması engelli bireyi iş hayatından uzaklaştırmaktadır. Eğitim alamayan, iş hayatından uzaklaşan engelli bireye, köy sosyo-mekâm kendisini geliştirebileceği herhangi bir kültürel ve sosyal alan da sunmamaktadır.
Diğer yandan engelli bireyler, köy içinde herhangi bir ulaşım sorununun bulunmadığını belirtmişlerdir. Köy içerisinde herkesin birbirini tanıması ve birbirleriyle dayanışma içinde olması engelli bireyler için önemli bir unsurdur. Ek olarak engelli bireyler kent merkezlerini ekonomik açıdan yaşaması zor ve pahalı alanlar olarak tanımlamaktadır.
Tüm belirtilenler çerçevesinde sosyal bir mekân olan köylerde, engelli bireyler temel gereksinimleri olan ulaşım, eğitim, istihdam, sağlık, teknoloji, kültürel ve sportif aktiviteler açısından çeşitli sıkıntılar yaşamaktadır. Engelli bireylere yönelik politikaların kent merkezlerine yönelik oluşturulması, köyde yaşayan engelli bireylerin bu eylemlerden yararlanmasında zorluk yaşamasına neden olmaktadır. Çünkü engelli bireylerin ihtiyaçlarının şekillenmesinde yaşadıkları mekânların özellikleri de etkili olmaktadır. Bu nedenle engelli bireylere yönelik hizmetler onların erişebileceği yerlerde olmalı ve onlanın ihtiyaçlarına yönelik gerçekleştirilmelidir. Bu noktada önemli sosyolojik durum, aslında köylerinde olmaktan mutsuz olmayan engelli bireyleri talep ve gereksinimlerine cevap verecek şekilde kendi sosyal mekânında mutlu hale getirmek gerektiğidir. Yaşam memnuniyeti köy yaşamının kente aktarılmasıyla değil bulgulardan da anlaşıldığı üzere köy yaşamının engelli bireyler için iyileştirilmesi yönünde planlamaların yapılmasıdır.
Diğer yandan engelli bireylerin toplumda karşılaştıkları acıma, küçümseme, etiketleme, dışlama gibi olumsuz kültürel tavırlar yaşanılan yer neresi olursa olsun toplumda gözlemlenen bir sonuçtur. Zira bireyin farkındalığının artırılması ve sosyal organizasyonun herkesi kapsayıcı politikasının toplumsal yaşama uyarlanması ve en önemlisi de hak temelli yaklaşımın gündelik yaşam içinde içselleştirilmesi ile aslında hem kentte hem de kırsalda engelli bireylerin sosyal engellenmelerinin önüne geçilmiş olacaktır. Bununla birlikte bu çalışmanın önemli bir sonucu olarak kısıtlılıklarn köy ya da kent fark etmeksizin engelli bireylerin sosyal yaşamlarındaki mevcudiyetleri göz önünde tutulduğunda yaşanılan mekanın kendine özgü özellikleri var olan sosyal engellenmeleri çeşitlendirmekte ya da farklılaştırmaktadır. Ancak tekrar belirtmek gerekir ki toplumsal bakış açısı ve kültürel benimseyişler bağlamında Türkiye' de hangi sosyal mekânda olursa olsun engeli olan bireyler için olumsuz tutumlar, tanımlamalar sergilenirken eğitim, istihdam, serbest zaman değerlendirme imkânları, sağlık, ulaşım, erişim gibi daha somut imkânlar söz konusu olduğunda engeli olan birey için çoğu zaman kent yaşamı köye göre daha cazip hale bürünmektedir.
Kaynakça
Altuntaş, N. ve Doğanay, G. (2016). Trabzon'da engelli kadın profili. KTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 12, 315-339. http://www.ktu.edu.tr/dos yalar/sbedergisi_ed0ee.pdf adres inden erişildi.
Arıkan, Ç. (2002). Sosyal model çerçevesinde engelliliğe yaklaşım. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 2(1), 12-21. http://www.manevisosyalhizmet.com/wp-conten/uploads/2009/08/sosyal_model_ozurluler.pdf adresinden erişildi.
Aysan, F. ve Özben, Ş. (2007). Engelli çocuğu olan anne ve babaların yaşam kalitelerine ilişkin değişkenlerin incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 1-6. https://dergipark.org.tr/en/pub/deubefd/issue/25429/268270 adresinden erişildi.
Atıcı, İ. (2007). Fiziksel engelliler ve kentsel mekânın kullanımı, (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. https://www.ulusaltezmerkezi.net/fiziksel-engelliler-ve-kentsel-mekanin-kullanimi/ adresinden erişildi.
Barnes, C. (1998). The social model of disability: A sociological phenomenon ignored by sociologists? içinde The disability reader: Social science perspectives, T. Shakespeare (Ed.), New York: Cassell Pub.
Booth, A. ve Worthman, A. (1998). Men in families. London: Lawrence Erlbaum Assocides Publisher.
Burcu, E. (2007). Türkiye'de özürlü birey olma temel sosyolojik özellikleri ve sorunları üzerine bir araştırma. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
113