verici haberler karşısında kuvvetinden bir kısmını kaybediyordu. Vatandaşlar arasında karşılıklı bir emniyet kalmamıştı. Halkın hükûmete itimadı, hükûmetin de halka hürmeti yok olmuştu. Ortalığı umumi bir yeis kaplamıştı. Hiç kimse politikacılardan artık bir şey beklemiyordu. Umumun ümidi, kendisine "Nigehban-ı Meşrutiyet"4 unvanı verilen ordudaydı. Acaba vatanın bu elim vaziyeti önünde ordu nasıl bir vaziyet alacak, nasıl bir istikamet takip edecekti? Yazık ki, büyük kumandanlarda heyecan, faaliyet ve ateş namına hiçbir şey yoktu. Hepsi bedbin ve mütevekkil, hadiseleri bekliyorlardı. Onların bu bekleyiş vaziyetlerinde biraz da maziye, Meşrutiyet'ten önceki saltanat devrinin sahte yaldızlarına karşı bir nevi hasret ifade eden manalar da seziliyordu. Askerliğin teknik ve tatbikat cihetleri noksandı, İstibdat devrinin ihmal ettiği bu noksanları gidermek, Meşrutiyet İnkılabı'nın belli başlı vazifelerinden birini teşkil etmeliydi. Halbuki bir cihete ehemmiyet veren yoktu: bazı garnizonlardaki mevzii faaliyetler, bazı mümtaz kumandan ve zabitlerin himmetiyle oluyordu.
Bu faal garnizonlardan en önemlisi Selanik'teydi. Oradaki kıtalara sık sık manevralar yaptırılıyor, atlı zabitan gezileri tertip olunuyor, harp oyunları yapılıyordu. Bütün bu faaliyetin dimağı ve mihveri Erkânıharp Kolağası Mustafa Kemal Bey'di. Mustafa Kemal, muhitte, zabitler arasında pek müstesna bir muhabbet ve itimat kazanmıştı. Onun yalnız askerlik sanatında değil memleketin umumi işlerinde de derin bir vukufa malik olduğu, görüşlerinde ve düşünüşlerinde tam bir isabet bulunduğu, umum tarafından tasdik olunuyordu. Mustafa Kemal'in bu tefevvukunu,5 amirleri de inkâr etmiyordu. Bunun içindi ki talim ve terbiye işlerinde, manevralarda, harp oyunlarının idaresinde, Erkânıharbiye seyahatlerinde rütbesinin küçüklüğüne rağmen onu daima harekât müdürü yaparlardı. Mustafa Kemal her vaziyetten ve vazifeden muvaffak ve binaenaleyh biraz daha kuvvetli olarak çıkıyordu. Deniz kıyısında Yonyo veya Kristal gazino-
4 Meşrutiyet'in koruyucusu.
5 Üstünlüğünü.
