Sayfa:C.H.P. 15. Yıl Kitabı (1938).pdf/592

Vikikaynak, özgür kütüphane
Bu sayfa doğrulanmış
583

Lûgat çalışmaları :

Dil çalışmalarının vargılarından biri de dilimizin varlıklarını bütün şekilleri, anlamları ve kullanış örnekleriyle gösterecek tam bir Türk lûgati vücude getirmektir.

Bunun için daha ilk kuruluştan beri esaslar ve programlar hazırlanmış, ona göre çalışmalara girişilmiş idi.

Kurumun lûgat işiyle uğraşan çalışma kolu, ilk zamanlarda karşılıklar anketi, tarama degisi ve cep kılavuzu üzerinde çalıştığından, doğrudan doğruya lûgat üzerinde ancak hazırlıklar yapabilmişti. Tarama dergisinin geniş verimleri, bu lúgat çalışmalarının iki hat üzerinde aynı ayrı yürümesi lüzumunu da ortaya koymuştur.

Bunlardan biri, bütün Türk lehçelerinin bilinebilen dil varlıklarını koynunda toplıyacak bir (Türk Lehçeler Lûgati), öteki de Türkiye Türkçesinin bütün sözlerini bugünkü ve bundan önceki bütün anlamları ve kullanılış örnekleriyle gösterecek bir (Büyük Türk Kamusu) dur.

Türk Lehçeler Lûgati tam olabilmek için Türk lehçelerinin elde bulunan lûgatlerini dilimize çevirmek lâzımdı. Bunun için bir yandan Kaşgarlı Mahmudun meşhur (Divanü lûgat-üt-Türk) ünü terceme ettirmeğe teşebbüs edilmiş, bir yandan da Rusçadan, Almancadan, Macarcadan Türk lehçe lûgatleri elde edilerek tercemeye verilmiştir.

«Divanü lûgat-út-Türk» ün eskiden yapılmış bir tercemesi satın alınmış, yeniden alfabetik bir terceme yaptırılmış, eserin asıl kendi tertibinde tam bir tercemesi de yaptırıldıktan sonra, bütün bu tercemeler bir araya getirilerek birbirleriyle ve eserin aslı ile karşılaştırılmak yoliyle son bir basım şekli verilmekte bulunmuştur. Tamam olunca ayrıca ortaya konacak, sonuna alfabetik bir indeks katılacak ve alfabetik fişleri Türk Lehçeleri Lûgati kaynakları arasına da alınacaktır.

Merhum Hüseyin Kâzım Kadri'nin (Büyük Türk Lûgati) nin basılmamış olan son ciltleri de Kurumca bastırılmaktadır. Bunun da tamamı Türk Lehçeler Lügati kaynakları içine girecektir.

Rus bilginlerinden (Pekarski) nin (Yakut Dili Lûgati) terceme edilerek basıma verilmiş olduğu gibi, (Verbitski) nin (Altay-Aladağ Türk Lehçeleri Lûgati) ile (Zolotnitski) nin (Çuvaş söz kökleri), (Katanof) in (Uranha lùgati), (Kayyumu Nasırî) nin (Lehçei Tatari) si, (Bukin) in (Kazak-Kırgız sözlüğü), (Tahirof) un (Başkurt lûgati), (Radolf) un (Gagavuz dili indeksi) (Troşçanski) nin (Yakutlarda kara dinin inkişafı) ve Marr'ın (dillerin ve ulusların ayrılması ve Türk şivelerinin ana vatanı meselesi) adlı eserleri Rusçadan dilimize çevrilmiştir.

Radlof'un (Türk Lehçeler Lûgati denemesi) adlı dört büyük ciltlik eseri ile Zaharof'un (Mançu Lûgati) de tercüme edilmektedir.

Macarcadan (Passonen) in (Çuvaş Lûgati) ile (Munkaci) nin (Çuvaş filolojisine ait notlar) adlı eseri, (Behçet-ül-lûgat). Gömböş'ün (Yurd kurma çağından önce Türkçeden Macarcaya girmiş sözler) Nemeth'in (Kumuk