| 6 |
tekliflerile birlikte ittifakla kabul olundu ve 3/Mart/1924 de Büyük Millet Meclisinde kanunlaştırıldı. Bu kararın tabiî neticesi olarak halife ile beraber eski saltanatın bütün hanedanı Cümhuriyet topraklarından çıkarıldı. Türkiye Cümhuriyeti teşkilâtı esasiye kanunu da 20/Nisan/1924 de bu yeni şekillere göre tadil edildi.
10/Teşrinisani/1924 tarihindeki bir grup toplantısında partinin adına yeni devletin adı olan Cümhuriyet kelimesi eklendi ve Halk Partisi esastaki prensipleri muhafaza ederek Cümhuriyet Halk Partisi oldu.
Parti prensipleri tarihinin buraya kadar kaydedilen hulâsasında dikkati çeken nokta sulhtan sonra birbiri ardınca tatbik yoluna konan İnkılâp safhalarını Parti kongresinde karar alma yolu ile yapılmamış olmasıdır. Bunun sebebi. Partinin, Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk cemiyeti adı altında askeri zafere kadar yalnız vatanı kurtarmak gayesini kovalarken ondan sonra Halk Partisi adını alarak siyaiî prensiplerin teferruatı üzerinde yavaş yavaş yeniliklere doğru açılma yolunu tercih etmesi ve büyük mes'uliyeti daima göz önünde tutarak memleketin anlayış kabiliyetine uyan dikkatli, ince bir inkılâp politikası takip etmesidir.
Sulhtan inkılâp hareketlerine geçen devir esnasında programa kaideler yazarak sonra tatbika intikal tarzı değil, önce Büyük Şef in ruhunda doğmuş olan inkılâp güneşinin ziyasile birbiri ardından gelen şimşekler halinde Türkiye ufuklarını tatbik ve icra ile aydınlatarak prensiplerin ondan sonra metinleştirilmesi usulü, o devrin politik ve sosyal realitesine daha uygun oluyordu. Bu devirde kongre vazifesini, Türkiye Büyük Millet Meclisindeki Parti mensuplarının teşkil ettiği gurup yapıyordu.
Bu hadiselerin birbiri üzerine yığılmasından doğan kesafet, umumi anlayışta az çok bir sükûnet yaptığı günlerde sulhtan sonraki Birinci Parti kongresi vazifeye çağırıldı.
15-20/Teşrinievvel/1927 de Ankarada toplanan kongre, Cümhuriyet Halk Partisi» adına göre birinci olmakla beraber partinin kökünden bağlı olduğu Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk cemiyetinin temadisi olmasına göre hakikatte ikinci kongre idi.
İkinci parti kongresinin en esaslı maksadını milli reisin kurtuluş ve milli inkılâbın her cepheden tahlil ve hikâyesini yapan büyük Nutukları teşkil eder. Bu Nutuk, hâdiselerin doğuşunu ve her vak'anın oluş şeraitini canlı ve hakiki bir belâgatle anlatır. Kongre, sabah ve akşam devam eden toplantılarla altı gün süren bu nutku derin vect ve takdir hislerile ve candan tasvip tezahürleri içinde dinledi. Nutkun tasvibi ile partinin büyük reisine teşekkür edilmesi teklifi ittifakla kabul olundu. Bu kararın ehemmiyeti, dokuz sene evvel toplanmış olan Sivas kongresinden bugüne kadar Devlet ve Parti hayatında yapılmış olan işlerin yeni Parti kongresi tarafından kabul ve takdir edilmiş olmasıdır. Türk inkılâp tarihinin en değerli bir eseri olan nutkun büyük bir emek mahsulü olarak bizzat Şefin el yazısile yazılmış olması, ona ayrıca kıymet verdirmektedir.
