III-TEZİN KAPSAM VE SINIRLILIKLARI
Çalışmanın birtakım sınırlılıkları vardır. Bunlar; mekân, zaman ve tereke kayıtlarının yapısıyla ilgilidir. Öncelikle konu 18. yüzyılın ilk yarısında Edirne şehriyle sınırlıdır ve kaynak olarak sadece tereke kayıtları kullanılacaktır. İncelenen defterlerde kişilerin mal varlıklarının dökümlerinin yanında; miras paylaşımı, alacak- verecek konularına dair mahkeme kayıtları da mevcuttur. Bu çalışmada mahkeme kayıtlarına yer verilmeyecektir. Yani konunun özünü kişilerin servetleri ve servet. kalemleri oluşturacaktır.
Çalışmamızı oluşturan tereke kayıtlarının bazı özellikleri vardır. Öncelikle defterlerdeki terekeler, tutulduğu şehrin bütün ölenlerinin kayıtlarını içermez. Çünkü tereke kayıtları belirli koşullarda tutulmuştur. İlki, mirasçılar arasında herhangi bir sorun yaşanması ve varislerin mahkemeye başvurmasıdır. İkincisi ölen kişinin reşit yaşa gelmemiş varisinin kalması ve "kadı'nın sıgârın haklarını korumak" amacıyla terekeye el koymasıdır. Üçüncüsü de ölen kişinin varisinin olmaması ve mallarının devlette kalmasıdır. 31 Dolayısıyla elimizdeki verilerin her biri, bu bahsedilen durumların ortaya çıkmasıyla kayıt altına alınmıştır. 32 Tereke kayıtlarının bu özellikleri, verilerin toplumun genelini kapsamamasına sebep olmuştur.
Tereke kayıtlarında karşılaşılan bir başka sorun da güvenilirliktir. Yapılan çalışmalar ortaya çıkarmıştır ki, kadılar payını artırmak için eşya fiyatlarını
31 Varissiz ölen kişi askerî sınıftan ise terekesini hassa beytülmâl emini, reâyâ ise amme beytülmâl emini tarafından el konulurdu. Ölen reâyânın terekesi 10.000 akçenin üzerindeyse yine terekeye hassa beytülmâl emini el koymuştur. Geniş bilgi için bkz. Arif Bilgin-Fatih Bozkurt, 'Bir Mali Gelir Kaynağı Olarak Vârissiz Ölenlerin Terekeleri ve Beytülmâl Mukataaları', Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sa. 20, Kocaeli, 2010, s. 3. 32Barkan, 'Edirne Askeri Kassamı'na ...', s. 2.
9
