Rusların Avusturya — Macaristan ordusu üzerine yüklendikleri şu günlerde mühim muvaffakıyetler elde ederiz ne dersin?) diye sorduğu zaman: «İmkânsız bir iş olduğunu. Bu felâketin bütün Türkiyeyi de daha harbiumumî bidayetinde mahva sebep olacağını» söyleyince kızdı ve bağırdı: (Fafkasyada Rus ordusu kalmadı. Hepsi Avusturya — Macaristan üzerine yürüyor, biz âtıl duruyoruz.
Cevap verdim: (Fafkasyada takatımız kadar kuvvet tutuyoruz. Boğazları da kapadık. Bizden daha ne istersiniz, Türkiyeyi perişan edecek hissi hareketlerin acısını sonra siz de çekersiniz.)
Enver Paşaya bu münakaşamızı anlattım ve Besarabya sahillerine yapılacak bir çıkartmanın muvaffak olamıyacağını, hususile Romanya ve Bulgaristan vaziyetleri, belli olmadan böyle bir teşebbüsün boğazları da tehlikeye koyacağını izah ettim. Hafız Hakkı beyin de bir (Kars) hareketi hakkındaki etüdlerini görerek kışın bunun bir felâket olacağını kendisine de, Enver Paşaya da, Leyman Paşaya da söyledim. Fakat bu teşebbüslerim sebebiyle karargâhı umumîden atıldım ve hattâ 28 Teşrinisani 330 (914) de Erzurum yolunda bulunan Enver Paşaya şu şifreyi yazmaklığıma rağmen: (Heyet-i İslâhiye, şubeden bir an evvel ayrılmaklığıma çalışıyor. Malüm-u devletleri olan mahrem vezaifi henüz kimseye devredemedim. Avdet buyruluncaya kadar şubeden ayrılmamaklığımı Erkânıharbiyenin selâmeti namına arza cesaret ediyorum.) Ayni günde gelen emirle: Hudud haricine bir hedefe yola çıkardılar. Tahrana, Efganistana ve belki Hindistana! Enver kış ortası Sarıkamış taarruzunu söz dinlemeden yaparak güzel bir orduyu mahvetti.
Ben Bağdata gidip geldim, Çanakkale muharebesine fırka kumandanı olarak girdim ve birgün Enver Paşa beni çağırarak dedi ki: (Seni Galiçyadaki ordu Erkânıhar-
