İttihat ve Terakki Cemiyeti siyasi programı (1913)
Kısm-ı Siyasi
[düzenle]Madde 1- İttihat ve Terakki Fırkasının siyaset-i idariyesi tevsi-i mezuniyet ve tefrik-i vezaif esasına müsteniddir.
Madde 2- İttihat ve Terakki Fırkası, siyaset-i iktisadiye-i milliyenin istiklalini müşkulata koyan ve ecnebilere taalluk eden imtiyazat ve istisnaat-ı maliye ve iktisadiyeyi ref’e çalışacağı gibi alelumum kapitülasyonların dahi kaldırılması esbabını istikmal etmeyi en mukaddes gaye addeder.
Madde 3- Evsaf-ı matlubeyi haiz her Osmanlı’nın Memalik-i Osmaniyenin her yerinden kendisini meb’us intihap ettirmeğe hakkı olması teklif olunacaktır.
Madde 4- Meclis-i Meb’usanın daveti, tecili, tatili, temdidi ve saire hakkında 1328 senesinde Meclis-i Meb’usanın sulusanı ekseriyetiyle kabul ve Meclis-i Ayan’a tevdi edilen Kanun-u Esasinin fıkralarıyla otuz beşinci madde-i muaddelenin Ayanca kabul ve kesb-i kanuniyet ettirilmesine çalışılacak ve yalnız müddet-i içtimaın laakal dört ay olması için hükümet tarafından yeni teklif vaki olacaktır.
Madde 5- Meclis-i Meb’usanın müddet-i içtimaiyesi olan dört ay temdid olunsa dahi Meb’usanın tahsisat-ı seneviyesinin tezyid olunmaması teklif olunacaktır.
Madde 6- Valiler, mutasarrıflar, kaymakamlar bulundukları daire-i intihabiyedeki memuriyetlerinden mufarakat ettikten dört ay geçmedikçe intihap edilemezler. Ve bu memnuiyet hilafında olarak vaki olan intihabın hükümsüz olduğu hakkında madde teklif olunacaktır.
Madde 7- Kanun-u mahsus ile muayyen hakk-ı istifaya malik beni, bahri ve jandarma ümera ve zabitanı istifalarından kezalik dört ay geçmedikçe meb’us intihap edilemeyeceği teklif olunacaktır.
Madde 8- Meb’us olanlar meb’usluktan infikak ettikten altı ay geçmedikçe meb’usluktan evvelki memuriyetlerinden daha yüksek mevki bir memuriyete tayin edilemeyeceği teklif olunacaktır.
Madde 9- Meclis-i Ayan azalarıyla meb’usların Devletle müşterekülmenfaa veya Devletin doğrudan doğruya muavenet-i maliyesinden müstefid şirketlerde hizmet ve vazife kabul etmeleri ve doğrudan doğruya hazine-i maliyeden tediyatı müstelzim muamelat ve taahhüdata girişmeleri memnu ve aksi hareket ayanlıktan ve meb’usluktan sukutu müstelzimdir.
Madde 10- Bir meb’us aynı zamanda üçten ziyade daire-i intihabiyede namzetliğini vazedemeyeceği hakkında madde teklif olunacaktır.
Madde 11- Kanun-i Esasinin otuz altıncı maddesi “Meclis-i Umumi mün’akid olmadığı zamanlarda ihtiyaçı-ı acile ve zaruret-i mübreme zuhur ettiği takdirde Kanun-i Esasi ahkamına ve intihap kanununa mugayir olmamak üzere heyet-i vükela tarafından verilen kararlar heyet-i meb’usanın içtimaile verilecek karara kadar ba irade-i seniye muvakkaten kanun hüküm ve kuvvetinde olup ilk içtimada heyet-i meb’usana tevdi edilmek lazımdır.” tarzında tadili teklif olunacaktır.
Madde 12- Divan-ı Ali’de takip edilecek usul-ü muhakeme ve Vükelanın vazife ve mes’uliyetine müteallik kanunun süratle yapılması teklif edilecektir.
Madde 13- Divan-ı Harb-i Örfilerin sureti teşkiline ve usul-ü muhakemesine dair bir kanun tanzimi teklif olunacaktır.
Madde 14- Kanun-i Esasinin tefsir-i kavanine müteallik: “bir madde-i kanuniyenin tefsiri lazım geldikte umur-u adliyeye müteallik ise tayin-i manası Mahkeme-i Temyize ve idare-i mülkiyeye dair ise Şura-yı Devlete ve işbu Kanun-i Esasiden ise heyet-i Ayana aittir” diye muharrer olan yüz on yedinci maddesinin tayyı teklif olunacaktır.
Madde 15- Kanun-i Esasinin otuz sekizinci maddesinin “netice-i istizahta heyet-i meb’usanın ekseriyet-i araıyla hakkında adem-i itimad beyan olunan nazır sakıt olur. Reis-i vükela hakkında adem-i itimad beyan olunduğu halde heyet-i vükela hep birden sukut eder.” diye muharrer olan fıkralarının tayyı teklif olunacaktır.
Madde 16- Elyevm mevzu olan harp vergisinin müddet-i muayyinesi hitam bulduktan sonra icap eden tadilat ile istifasına devam ve donanmaya tahsis edilmesi teklif olunacaktır.
Kısm-ı İktisadi
[düzenle]Madde 17- Ziraatin terakki ve inkişafı için ucuz faizli uzun taksitli sermayenin erbab-ı ziraate temin ve tedariki maksadıyla memleketimizde itibar-ı akar “Kredi Fonsiye” bankası tesis ve küşadına gayret olunacaktır.
Madde 18- İhtiyaçı-ı hazıra-i medeniyeye gayr-ı muvafık olan muamelatı ticariye ve adliyeyi tahdid ve eşkal eden mevad-ı kanuniyenin tadili teklif olunacaktır.
Madde 19- Zürraın alıcı satıcı şirketlerine karşı menafiini müştereken ve hükümetin muavenetile müdafaa etmek ve ihtiyacat-ı zıraiyelerini müştereken tedarik edebilmek maksadıyla ziraat sendikalarına mahsus kanun layıhası teklif olunacaktır.
Madde 20- Dersaadetteki Tasarruf ve Emniyet Sandıklarının ahaliye bahşettikleri menafi-i teşmilen dahil-i vilayatta bu gibi Sandıklar tesis ettirilecektir.
Madde 21- Esnaf cemiyetleri müstakil hırfet ocakları mahiyetinde olarak resmen tanılacak ve umur-u dahiliyelerini tanzim hususunda bu ocaklara salahiyet-i mahsusa verilmesi teklif olunacaktır.
Madde 22- Devletin ahval-i maliyesi müsaade bahşolunca aşarın yüzde ona tenziline çalışılacaktır.
Madde 23- Aşarın kadastro usulünün taksimi suretiyle arazi vergisi şekline kalb ve ifrağı zamanına kadar tahmisi veya sair suretle usul-ü cibayetteki mezahir-i hazıranın izalesi ve mükellefinin bu baptaki şikayetlerinin ref’i talebedilecektir.
Madde 24- Bugün gayet nisbetsiz ve adaletsiz bir vergi olan temettü vergisinin bir nisbet-i adileye ifrağı için kanun-u mahsus tanzim olunacak ve işbu kanunun behemehal ecanibe teşmili esbabına da tevessül edilecektir.
Madde 25- Ziraat Bankasının elyevm ikrazata vazettiği kuyudat tadil ettirilecektir. Ziraat Bankası ikrazatının derece-i kifayeye iblağı için sermayesinin tezyidi ve ihtiyacata göre vilayata tevzii ile beraber Ziraat Bankasına bu maksadı temin edecek bir şekl-i iktisadi verilecek ve mahsulat üzerine ikrazat icra edilebilecektir.
Madde 26- Ağnam rüsumunun cibayet ve ağnamın tadadı zamanının münasebet-i iklimiyeye ve mevkie ve fii mahalliye göre tayini ve ağnam resminin de nisbet-i mutedileye ircaı teklif olunacaktır.
Madde 27- Çiftçiler, orakçılar, aylıkçılar ve yarıcılar arasındaki münasebatı tanzim ve tayin edecek ve kanun neşri teklif edilecektir.
Madde 28- Emraz-ı sariye-i hayvaniyenin men’i tevessüü ve hayvanat-ı ehliyenin teksir ve ıslah-ı cinsinin temini için ihtiyacat-ı memleket ile mütenasip mevad-ı kanuniye teklif olunacaktır.
Madde 29- Teşvik-i sanayi kanununun mevki-i tatbika vaz’ı tesri olunacaktır.
Madde 30- Borsa, Ticaret, Ziraat ve Sanayi Odaları teksir ve yekdiğerinden müstakil olarak teşkil ve bunlara varidat teminile faaliyetleri esbab-ı ihzar ettirilecektir.
Madde 31- Ticaret kanununun ve bilhassa Anonim şirketlerine ait mevadın ihtiyacat-ı hazıraya göre tanzim ve tadili talebolunacaktır.
Madde 32- Defter-i Hakanı muamdatı hakkındaki kavanin-i mevcudenin hüsn-ü tatbikini temin edecek surette muamelat-ı mezkare için bir tarz-ı teftişin ve tedabir-i sairenin ihdası teklif edilecektir.
Kısm-ı İdari
[düzenle]Madde 33- Vatanımızın her şeyden ziyade ıslahat-ı idariyeye ihtiyacı vardır. İhtiyacat ve mesalih-i ahalinin her suretle mazhar-ı himaye ve teshilat olması ve hukuk ve emniyet-i ammenin taht-ı muhafaza-i kaviyede bulunması emrinde bilcumle şuabatı idarenin ciddi surette ıslahı ve memurin-i hükumetin bu gayeyi takip etmelerinin teminini İttihad ve Terakki akdem vezaif bildiğinden şuabatı idarenin ciddi teftiş altında bulundurulması için mütehassıs müfettişler celp ve istihdam olunacaklardır.
Madde 34- Nevahinin maarif, asayiş ve umur-u nafia-i mahalliye ve sıhhiye emrinde salahiyetini tevsian nevahi kanunnamesi teklif olunacaktır.
Madde 35- Taksimat-ı mülkiyede bazı kura, nevahi ve kazaların ve ilh... elyevm tabi bulundukları merkezden fekk-i irtibatlarıyla kurbiyet ve münasebet cihetile daha muvafık merkezlere rapt ü ilhakı ve mesalih ve muamelatı ammenin mazhar-ı teshilat olması nokta-i nazarından taksimat-ı mezkurenin tashihi matluptur.
Madde 36- Aşairin suret-i iskanı ve aşair ile meskun olan mahallerin suret-i idaresi hakkında kavanin ve nizamat tanzimi teklif olunacaktır.
Madde 37- Sıhhati umumiyeyi en çok tehdit eden sıtma, frengi, verem ve emraz-ı saire-i müstevliyeye karşı şiddetli mücadelede bulunmak ve muvaffak olmak için her türlü fedakarlık ihtiyar olunacaktır.
Madde 38- Memurinin terakkisi, tekaüdü, azli ve tahvili hakkında bir kanun teklif olunacaktır.
Madde 39- Elyevm mevcut olan bedel-i nakdi usulünün ref’iyle mükellefiyeti askeriyenin bedenen ifasına dair bir kanun tanzimi teklif olunacaktır.
Madde 40- Belediyelerin tezyid-i varidatına ve şehirlerin ümran ve terakkisine medar olan imtiyazat ve müsaadat-ı belediyenin itasını teshil edecek ve bu bapta elyevm mevcut olan müşkülat-ı fiiliyeyi refeyleyecek bir usul ve kaide-i salimenin ittihazına sarf-ı gayret olunacağı gibi belediyenin salahiyet-i icraiyesi de tevsi ve temin edilecektir.
Kısm-ı Maarif
[düzenle]Madde 41- Kanun-i Esaside musarrah olduğu veçhile Osmanlı milletinin terbiye-i siyasiye ve ehliyeleri siyak-ı vahidde cereyan etmek için hususi ve cemaat mektepleri üzerinde hükumetin nezaret ve teftişi bulunmak ve fakat hiçbir unsurun lisan-ı maderzadı ile itikadiyatı ve edebiyatına müdahale etmemek kaziyesi de umde ittihaz olunmuştur, tahsil-i iptidai mecburi ve mekatib-i umumiye de meccanidir. Mekatib-i iptidaiye-i umumiye ve aliyede türkçenin yalnız lisan olarak tedrisi mecburi olmakla beraber her mahallin ana lisanı lisan-ı tedris olacaktır. Mekatib-i iptidaiye programları sair memalik-i mütemeddinede olduğu gibi rüşdi tahsilini de ihtiva edecek surette tertip ve mahallerinin ihtiyacına göre bu programlara ziraat ve ticaret ve sanata ait malumat tezyit olunacaktır. Mekatib-i sultaniye ve aliyenin masarif-i tesisiye-i daimeleri umumi bütçeden tesviye ettirilecektir.
Madde 42- Mekatip tesisinden evvel muallim yetiştirmenin ehemmiyeti ve lüzumu nazar-ı dikkate alınarak her şeyden evvel memleketin tedrisat-ı taliye ve aliyece muhtaç olduğu muallimleri yetiştirecek surette İstanbul’da bir Darülmuallimin-i ali tesis ve vilayetlerde ikinci derece Darülmualliminler teksir ettirilecek ve aleltedriç mühim olan merkezlerde birer sultani ve ikinci derece merkezlerde mekatib-i idadiye tesis edilecektir. Bilumum mekatipte terbiye-i diniye ve bedcniyeye ehemmiyet-i mahsusa verilecektir.
Madde 43- Mekatib-i iptidaiye ve taliyede münhasıran hizmet talimi ile meşgul bir meslek-i muallimin tesis edilecek ve kıdem ve ehliyet itibarile muallimlerin maaşları tezyid olunacaktır. Muallimlerin suret-i tayin ve azl ve terakkisi hakkında bir kanun teklif edilecektir.
Madde 44- Milli hayat-ı irfanımıza selim bir inkişaf vermek üzere bir Encumen-i Daniş teşkili ve mekatipte tedris edilmek üzere elsine-i muhtelife üzerine kitaplar teklif edecek bir heyet tayini ve mühim ve nafi asar-ı ecnebiyenin lisanımıza nakli için bir tercüme encümeninin teşkili, bilumum kütüphanelerin imar ve idame-i intizamları ve payitahtta mükemmel bir kütüphane-i milli tesisi teklif olunacaktır.
Madde 45- Medaris-i ilmiyenin ihtiyacat-ı asriyeye muvafık bir surette ıslahı ve doğrudan doğruya Evkaf idaresinde bulunan müessesat-ı diniye ve ilmiyenin imarı hakkında kanunlar tanzim ettirilecektir. Evkaf Nezaretinde bir maarif şubesi teşkiliyle köylerde cami ve hususi mektepler imar ve idare edilmesi için teklifle bulunulacaktır.
Madde 47- Mekatib-i aliye ve taliyenin icap eden şuabatı için ecnebi mütehassıslar celbolunacaktır.
Kaynakça
[düzenle]- ↑ Tunaya, Tarık Zafer (1988). Türkiye’de Siyasal Partiler: Cilt 1, İkinci Meşrutiyet Dönemi 1908-1918. Hürriyet Vakfı Yayınları. s. 140-145